دوران سالخوردگی غالباً به بیماری‌های جدی‌تر نسبت به جوانی همراه است؛ افراد مسن با مشکلات قلبی دست در گریبان‌اند یا از چالش‌های دیابت در رنج‌اند. همین هم بهانه‌ای‌ست برای نادیده گرفتن اهمیت بهداشت دهان و دندان سالمندان: وقتی شخص با خطراتی نظیر سکته مواجه است، چند دندان پوسیده یا افتاده چه اهمیتی می‌توانند داشته باشند؟! درحقیقت اثر جای خالی همان چند دندان زمانی خود را نشان می‌دهد که فرد در تکلم یا جویدن غذا دچار مشکل شود؛ این عارضه به‌زودی به یکی از دلایل سوءتغذیه در سالمندان تبدیل خواهد شد یا آن‌ها را به‌سوی انزوا سوق می‌دهد. البته این هم پایان ماجرا نیست و دست‌کم گرفتن اهمیت بهداشت دهان و دندان سالمندان می‌تواند موجب بروز بیماریهایی نظیر سرطان دهان گردد. به همین دلیل، مطلبی را جهت بیان نکات مربوط به مراقبت از سلامت دهان و دندان افراد در سنین بالا درنظر گرفته‌ایم که مطالعه‌ی آن برای مراقبین سالمند بسیار مفید خواهد بود.
چرا مراقبت از دهان و دندان سالمندان مهم است؟
این طبیعت پیری‌ست که روی سیستم ایمنی بدن اثر می‌گذارد و یا بسیاری از بافت‌ها و ارگان‌ها را ضعیف‌تر و آسیب‌پذیرتر می‌کند. حال تصور کنید که عوامل دیگری نیز بیایند، دست‌به‌دست این روند طبیعی دهند و اوضاع را هرچه پیچیده‌تر کنند! برای نمونه می‌توان به دیابت در سالمندان اشاره کرد؛ درحالی‌که فرد مسن با ضعف بدنی دست‌وپنجه نرم می‌کند و حوصله‌ای برای رسیدگی به بهداشت دهان و دندان خود ندارد، ابتلای او به این بیماری موجب می‌شود که احتمال دچارشدنش به التهاب و بیماری‌های لثه دوچندان شود، زیرا بیماری دیابت میزان گلوکز در بزاق را افزایش می‌دهد و فضا را برای رشد باکتری‌ها مساعد می‌کند.
برای مثال‌های دیگر می‌توان به‌سراغ برخی داروها رفت که افراد مسن باید به‌طور مرتب مصرفشان کنند، مانند داروهای پارکینسون، فشار خون، آسم و… . از عوارض این داروها بروز خشکی دهان در سالمندان است و از عوارض خشکی دهان نیز بی‌محافظ ماندن دندان‌ها دربرابر جرم و پلاک‌ها و درنتیجه پوسیدگی آن‌هاست.
مجموع این عوامل سبب می‌شوند که افراد سالخورده دوبرابر دیگران در معرض خطر ابتلا به انواع عفونت‌های مخاطی و بیماری‌های دهان و دندان قرار گیرند و یا دندان‌های خود را از دست دهند. همین هم سالمند را در حرف زدن دچار مشکل می‌کند و به‌سوی انزوا می‌کشاند. همه این موارد باعث بروز اختلال بلع در سالمند خواهد شد و او از خوردن میوه‌ها، سبزیجات و خوراکی‌های مفید و ضروری بازمی‌ماند که خود این مشکل مقدمه‌ی ابتلا به بسیاری از بیماری‌هاست.
بیماری‌های شایع دهان و دندان در سنین بالا
- از شایع‌ترین مشکلات دهان و دندان در سالمندان پوسیدگی دندان‌هاست.
- پرکردگی‌ها و ترمیم‌های پیشین که درطی سال‌ها فرسوده شده‌اند؛
- توجه نکردن به بهداشت دهان و دندان که فرصتی برای رشد باکتری‌ها و انباشت پلاک‌ها فراهم آورده‌است؛
- تحلیل لثه که ریشه‌ی دندان‌ها را در معرض ارتباط با مخاط دهان قرار داده‌است؛
این‌ها برخی از دلایلی‌اند که موجب از بین رفتن مینای دندان می‌شوند و افراد بالای ۶۵ سال را با مشکلاتی از قبیل عفونت، شکستگی دندان و… مواجه می‌کنند. با این‌همه، بیماری‌های شایع دهان و دندان در سنین بالا صرفاً به این عوارض خلاصه نمی‌شوند و از دیگر انواع آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
بیماری‌های لثه
مشکلات لثه شیوع بسیار بالایی در بین افراد مسن دارند. عدم رسیدگی به بهداشت دهان و دندان پوسیدگی‌ها و آسیب‌هایی را به‌وجود می‌آورد که سبب بروز عفونت می‌شوند. در این مرحله است که لثه متورم خواهد شد، زخم می‌شود و حتی به خونریزی می‌افتد. این عارضه را با عنوان ژنژیویت می‌شناسند که اگر درمان نشود، به‌زودی به پریودنتیت می‌انجامد: عفونت پیشرونده‌ای که به استخوان فک سالمند می‌رسد و بدن او را دچار التهاب می‌کند.
بی‌دندانی
از عوارض پریودنتیت افتادن دندان‌هاست. بسیاری از افراد سالخورده دندان‌های طبیعی خود را درطی زمان از دست می‌دهند و مجبور به استفاده از دندان مصنوعی و پروتزهای متحرک می‌شوند که خود این موضوع نیز می‌تواند به آسیب لثه‌ها منجر شود. بی‌دندانی کامل از هر پنج سالمند بالای ۶۵ سال یک نفر را درگیر کرده‌است. بسیاری دیگر نیز با سختی در جویدن براثر فقدان بخشی از دندان‌هایشان دست در گریبان‌اند.
سرطان دهان
جدی‌ترین بیماری مرتبط با دهان و دندان در سالمندان سرطانی‌ست که می‌تواند لثه، زبان، کف یا کام دهان، لب و گونه را درگیر کند. سرطان دهان در میان مردان مسن شایع‌تر است، زیرا مصرف تنباکو و استعمال دخانیات در بین آن‌ها رواج بیشتری دارد. سرطان دهان با جراحی درمان می‌شود، اما ممکن است فرد را دچار عفونت‌ها و عوارض بعد از عمل کند و جانش را به‌خطر بیندازد.
علائم نشان‌دهنده بیماری دهان و دندان در سالمندان
تلخی، خشکی و بوی بد دهان همان‌طور که می‌توانند با مشکلات گوارشی‌ای نظیر رفلاکس معده در سالمندان مرتبط باشند، از نشانه‌هایی هستند که خبر از وجود عفونت، پوسیدگی، برفک دهان و… می‌دهند. درباره‌ی تحلیل و عقب رفتن لثه هم وضع به همین منوال است: درحالی‌که افزایش سن به‌خودی‌خود موجب نازک و ضعیف‌تر شدن بافت لثه خواهد شد، مشاهده‌ی این عارضه ممکن است نه از علائم طبیعی سالمندی که نشانه‌ی بیماریهایی نظیر ژنژیویت و پریودنتیت باشد. علاوه‌بر این‌ها،
- درد
- زخم‌های به‌وجودآمده در دهان که بهبود نمی‌یابند
- تورم و خونریزی لثه
- حساس شدن دندان‌ها نسبت‌به سرما و گرما
- صدا دادن فک
و… نیز می‌گویند که سالمند با مشکلی در سلامت دهان و دندان خود مواجه است.
عدم رعایت بهداشت دهان و دندان منجر به چه بیماریهایی در سالمندان می‌شود؟
- از ارتباط سلامت دهان و دندان با بیماری آلزایمر در سالمندان چه می‌دانید؟
- درباره‌ی تاثیر سلامت دهان و دندان بر بیماری پارکینسون چطور؟
- آیا می‌دانید که عدم رعایت بهداشت دهان و دندان می‌تواند ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی در سن بالا را تا ۲۸ درصد افزایش دهد؟
- یا علائم حرکتی بیماری پارکینسون در سالمندان را تشدید کند؟!
درواقع همه‌چیز زیر سر باکتری‌هایی‌ست که براثر بی‌توجهی به سلامت دهان و دندان باعث به‌وجود آمدن التهاب و عفونت می‌شوند؛ آن‌ها سوار جریان خون خواهند شد و یا با راه یافتن به مغز تا ۱.۷ برابر احتمال ابتلا به آلزایمر و زوال عقل را افزایش می‌دهند یا راه قلب را در پیش می‌گیرند و باعث التهاب عروق و بیماری اندوکاردیت می‌شوند.
از دیگر مشکلاتی که عفونت ناشی از بیماری‌های پریودنتال به‌وجود می‌آورد، خطر ابتلا به ذات‌الریه و برونشیت حاد است که بیشتر در بین افراد سالخورده دیده می‌شود.
نکات مهم برای حفظ سلامت دندان و لثه سالمند
درحالی‌که کاهش ترشح بزاق بر اثر افزایش سن و ۳۰۰ نوع دارویی که موجب خشکی دهان می‌شوند شرایط را برای تضعیف حس چشایی، بروز عفونت لثه و پوسیدگی دندان‌ها مساعد می‌کنند، تاثیر سلامت دندان‌ها بر خشکی دهان سالمندان را نباید نادیده گرفت: افراد مسنی که روزی دو بار مسواک می‌زنند، از نخ دندان استفاده می‌کنند، به‌اندازه‌ی کافی آب می‌نوشند و رژیم غذایی سالمی دارند، از شر این عارضه و سایر بیماری‌های مرتبط با دهان و دندان در امان خواهند ماند. در کنار رعایت اصول بهداشتی، ۱ یا ۲ بار چکاپ دندانپزشکی در سال نیز بسیار حائز اهمیت است.
از همین‌رو تنها یکی از خدمات تخصصی و بی‌نظیر بهترین مرکز نگهداری سالمندان تهران واحد پزشکی و دندانپزشکی است. به دلیل اهمیت فوق‌العاده سلامت دهان و دندان سالمندان گرامی و حفظ لبخند زیبای این عزیزان خانه سالمندان پارسایان با همراهی دندانپزشکان متخصص، برترین خدمات دندانپزشکی را برای سالمندان محترم در نظر گرفته است.
رژیم غذایی که به سلامت دهان و دندان سالمندان کمک می‌کند
کمبود بسیاری از ویتامین‌ها بر سلامت دهان و دندان افراد در سنین بالا اثر می‌گذارند. برای نمونه:
- کلسیم حافظ ساختار و استحکام دندان‌هاست، اگر بدن به‌اندازه‌ی کافی ویتامین D دریافت نکند، قادر به جذب درست این ماده‌ی معدنی نخواهد بود.
- ویتامین C نقش بسیار مهمی در تقویت بافت‌های همبندی دارد که وظیفه‌شان حفظ دندان‌ها و جلوگیری از لق شدن و افتادن آن‌هاست.
- ویتامین A به ترشح بزاق و پیشگیری از خشکی دهان سالمندان کمک شایانی می‌کند.
درنتیجه کمبود هرکدام از این مواد مغذی و بسیاری از ویتامین‌ها و مواد معدنی دیگر درنهایت موجب بروز پوسیدگی دندان، التهاب و خونریزی لثه، عفونت و بیماریهایی نظیر اسکوربوت خواهد شد. چاره‌ی کار پیروی از رژیمی متعادل است که بتواند پاسخگوی تمام نیازهای بدن سالمند باشد: رژیم غذایی مناسب سالمند شامل: میوه‌ها، سبزیجات، منابع پروتئینی، غذاهای دریایی و… .
مسواک مناسب برای سالمندان
در انتخاب مسواک مناسب برای افراد سالخورده، ضعف بدنی آن‌ها باید درنظر گرفته شود. برای مثال وجود بیماریهایی نظیر آرتروز در سالمندان نگه داشتن مسواک را برایشان سخت می‌کند، پس بهتر است که در هنگام خرید به ارگونومیک بودن مسواک توجه شود.
مسواک‌هایی مناسب برای سالمندان هستند که دسته‌های بلندتر و کلفت‌تر، سری خمیده و پرزهایی نرم دارند. از تکنیک‌هایی دیگری که مسواک زدن را برای سالمند راحت می‌کند؛ تهیه‌ی مسواک برقی است.
خمیر دندان مناسب برای سالمندان
خمیردندان‌های سفیدکننده و آن‌هایی که سایندگی بالایی دارند به‌مرور زمان باعث آسیب دیدن مینای دندان و مهیا شدن شرایط برای بروز پوسیدگی می‌شوند، پس برای افراد مسن به‌هیچ‌وجه مناسب نیستند.
افراد سالخورده باید از خمیردندان‌هایی ملایم و فاقد موادی همچون الکل و SLS که موجب تحریک لثه می‌شوند، استفاده کنند. به‌علاوه خمیردندان حاوی فلوراید برای سالمندان مفید است، زیرا این ماده‌ی ضدپوسیدگی، هم موجب تقویت لثه خواهد شد و هم آزاری به دندان‌های حساس نمی‌رساند.
نکات مهمی که مراقبین برای حفظ سلامت دهان و دندان افراد مسن باید بدانند
برای دانستن اینکه چگونه برای تمیز کردن دهان و دندان به سالمند کمک کنیم، نکات زیر باید مورد توجه قرار گیرند:
- اگر سالمند از دندان مصنوعی استفاده می‌کند، از وی بخواهید که بعد از هر وعده‌ی غذایی آن را از دهان خارج کند و با مسواک شست‌وشو دهد. شستن دهان نیز نباید فراموش شود.
- نخ دندان کشیدن برای سالمند را جدی بگیرید، زیرا تأثیر بسیار مثبتی بر جلوگیری از پوسیدگی دارد.
- استفاده از دهان‌شویه می‌تواند ایده‌ی خوبی باشد، اما به شرط آنکه هرگز به‌سراغ نمونه‌های حاوی الکل این محصول که موجب خشکی دهان می‌شوند، نروید.
- افراد در سنین بالا آن‌قدر با ضعف بدنی و فشارهای روانی درگیرند که ممکن است؛ مسواک زدن را جدی نگیرند و آن را پشت گوش بیندازند یا حتی فراموش کنند. سالمند عزیز خود را به دو بار مسواک زدن در روز تشویق کنید.
- سالمندان مبتلا به آلزایمر به صبوری و یادآوری مدام نیاز دارند: مراحل مسواک زدن را به‌صورت گام‌هایی ساده برایشان توضیح دهید؛ خمیردندانی را انتخاب کنید که طعم و بوی ملایمی داشته باشد؛ استقلالشان را زیر سؤال نبرید و فقط برای تمیز کردن دندان‌ها همراهی‌شان کنید؛ به آن‌ها زمان بدهید تا به‌آرامی و با سرعت خود مسواک بزنند.
- مواظب رژیم غذایی سالمند و میزان مصرف نوشابه، الکل، کافئین، قند و شکر و… توسط او باشید.
- از سالمند بخواهید با دهان باز نفس نکشد و برای تمرین کردن این مورد کمکش کنید.
- آب را در دسترس فرد مسن قرار دهید و به وی یادآوری کنید که به‌طور مرتب از آن بنوشد.
- زخم‌های دهانی یا هر نشانه‌ی جدیدی که سالمند از آن شکایت دارد را مورد بررسی قرار دهید. درصورتی‌که او مجبور به مصرف داروهایی‌ست که موجب خشکی دهان می‌شوند، از پزشک برای رفع این عارضه مشورت بخواهید.
- استعمال دخانیات برای افراد سن‌بالا بسیار مضر و خطرناک است. از آن‌ها بخواهید برای جلوگیری از آسیب دیدن دهان و دندان‌هایشان از مصرف سیگار بپرهیزند.
خدمات خانه سالمندان پارسایان برای سلامت دندان افراد مقیم در مرکز
سرای سالمندان پارسایان به یک شعار باور زیادی دارد: «لطفاً با لبخند وارد شوید!» ما این جمله را به‌عنوان شعار خود برگزیدیم، زیرا تمام تلاشمان به‌وجود آوردن فضایی امن و آرام برای سالمند شماست تا بتوانید لبخند رضایت را بر لب او ببینید. پارسایان برای حفظ سلامت دهان و دندان میهمانان عزیز خود، از واحد دندانپزشکی برخوردار است که به چکاپ و درمان آسیب‌ها و بیماری‌های مرتبط با دندان و لثه می‌پردازد.
واحد پرستاری این مرکز نیز در خدمت آن دسته از افراد سالخورده‌ای‌ست که به دلیل توانایی محدودشان، برای رسیدگی به بهداشت دهان و دندان خود به کمک نیاز دارند. از این‌ها گذشته، پارسایان به اهمیت رژیم غذایی سالم و متناسب با شرایط هر فرد نیز واقف است و در واحد تغذیه‌ی خود، از بهترین مواد اولیه برای آماده‌سازی وعده‌های غذایی استفاده می‌کند. ما غذاها را طوری مناسب طبع سالمند عزیز شما تهیه می‌کنیم که مغذی، خوش‌رنگ‌ولعاب، نرم و باب دندان باشند.
سؤالات متداول:
چرا سالمندان بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌های دهان و دندان هستند؟
مصرف برخی داروها، خشکی دهان، ابتلا به بیماریهایی نظیر دیابت و… .
سالمندان چند بار باید به دندانپزشکی مراجعه کنند؟
۱ یا ۲ بار در سال
رعایت بهداشت دهان و دندان به پیشگیری از چه بیماریهایی در سالمندان کمک می‌کند؟
سرطان دهان، بیماری‌های قلبی و عروقی، عفونت‌های تنفسی، ذات‌الریه و… .
دهان‌شویه خشکی دهان در سالمندان را تشدید می‌کند؟
فقط دهان‌شویه‌هایی که حاوی الکل باشند موجب تشدید این عارضه خواهند شد.
کمبود چه ویتامین‌هایی در سالمندان بر سلامت دهان و دندان اثرات مخرب دارد؟
ویتامین‌های C, D و A
به سالمند مبتلا به آلزایمر چگونه برای مسواک زدن کمک کنیم؟
برای افراد مسن درگیر با آلزایمر باید مراحل مسواک زدن با جملاتی ساده توضیح داده شود. آن‌ها برای انجام این کار به زمان بیشتری نیاز دارند و باید با صبوری همراهی‌شان کرد.
