ضعف عضلانی و بی حالی در سالمندان نشانهایست که میگوید چیزی در وضعیت سلامت آنها درست نیست. این عارضه معمولاً خود را بهشکل کندی و سختی در حرکت، لرزش، گرفتگیهای عضلانی و… نشان میدهد و منشأ آن را باید در طیف گستردهای از عوامل جستوجو کرد: از بیماری آنفولانزا در افراد مسن گرفته تا سارکوپنیا که از دلایل اصلی تحلیل عضلات بدن است و با طبیعت پیری و افزایش سن ارتباط دارد. ضعف عضلانی، هم میتواند راه رفتن و انجام کارهای روزمره را برای افراد سالخورده دشوار کند و هم ممکن است پیشرونده باشد و علت ضعف پاها و از دست دادن تعادل ناگهانی سالمند، سقوط او و شکستگی استخوانهایش. بر این اساس بهتر آن است که دلایل بهوجودآورندهی این عارضه و راههای پیشگیری و درمان آن را بشناسیم تا از پایین آمدن کیفیت زندگی افراد مسن و ناتوانی آنها جلوگیری کنیم. این مقاله از پارسایان نیز با همین هدف نوشته شدهاست و همراهی شما با آن به سؤالاتتان در این زمینه پاسخ خواهد داد.
تفاوت ضعف عضلانی با خستگی در سالمندان
گرچه سالمند مبتلا به ضعف عضلانی با حالتی از بیحالی و خستگی شدید دستوپنجه نرم میکند یا سندروم خستگی مزمن میتواند یکی از علل ابتلای او به ضعف عضلانی باشد، میان این دو تفاوتهای قابلتوجهی وجود دارد. برای نمونه، خستگی در حالت معمول آن، یا دراثر کار جسمی زیاد بهوجود میآید یا از اثرات فعالیت ذهنی طولانی است؛ ازبینرفتنش نیز به مدتی استراحت نیاز دارد و مشکلی نیست که ماندگار و دائمی باشد. ضعف عضلانی اما از تحلیل عضلات نشئت میگیرد. این عارضه برخلاف خستگی که سنوسال نمیشناسد، در افراد سالمند صرفاً به دلیل افزایش سن شیوع بیشتری دارد و برای درمان آن باید بهسراغ اصلاح رژیم غذایی و توانبخشی از طریق انجام حرکات ورزشی، فیزیوتراپی و کاردرمانی رفت.
دلایل ضعف عضلات و بی حالی در سالمندان
اشاره به تمام عوارض، بیماریها و مشکلاتی که میتوانند باعث بروز ضعف و بیحالی در سنین بالا شوند کار دشواری است. با اینهمه، میتوان این عوامل را از چند جهت مورد بررسی قرار داد که در ادامه به آنها میپردازیم.
بیماری سارکوپنیا
سارکوپنی بهعنوان اصلیترین دلیل ضعف عضلانی در سنین بالا شناخته میشود. موارد بسیاری، ازجمله کمتحرکی، چاقی، دیابت، سوءتغذیه و روماتیسم مفصلی در افراد مسن، هستند که احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش میدهند، اما شایعترین دلیل سارکوپنیا صرفاً تغییراتیاند که براثر بالا رفتن سن رخ خواهند داد، مانند کاهش سطح تستوسترون یا کم شدن تولید پروتئینهای موردنیاز ماهیچهها در بدن. نتیجهی این تغییرات که از حدود ۴۰ سالگی آغاز میشوند و در افراد بالای ۶۵ سال شدت بیشتری میگیرند،
- تحلیل عضلات دراثر کاهش اندازه و تعداد فیبرهای عضلانی
- کم شدن قدرت بدنی
- مشکل در استفاده از پلهها
- اختلال تعادل و…
سارکوپنیا، هم تا حد زیادی قابلپیشگیری و هم درمانپذیر است: کافیست تا افراد سبک زندگی سالمی را در پیش بگیرند!
بیتحرکی
داشتن تحرک نقش بسیار پررنگی در حفظ عضلات دارد. در کسانی که فعالیت کافی ندارند فیبر درون ماهیچهها بهزودی با چربی جایگزین خواهد شد و عاقبت ادامه یافتن این روند، ضعیف شدن عضلهها خواهد بود. با این حال، دربارهی افراد مسن وضع کمی متفاوت است. آنها ممکن است با اضطراب، افسردگی و فشارهای روانیای دست در گریبان باشند که بهسوی بیتحرکی سوقشان میدهند. شاید هم به انواع حوادث و بیماریهایی که باعث ناتوانی سالمند در راه رفتن میشوند دچار شده باشند و از پا نشستن بهشدت آنها را مستعد تحلیل عضلانی کرده باشد. برای نمونه میتوان به پوکی استخوان در افراد سالخورده، آرتروز، تودهی سرطانی در نخاع و… اشاره کرد که علت ضعف عضلات کمر در سالمندان را توضیح میدهند.
تغذیهی نامناسب
رژیمی غذاییای که نیازهای بدن افراد مسن را تأمین نکند شرایط را برای بروز بیحالی و ضعف عضلانی مساعد خواهد کرد. بهعنوان مثال میتوان به کمبود پروتئینهای مفید برای تقویت عضلات افراد مسن، نظیر کراتین، اشاره کرد. درحالیکه عضلهها برای رشد و بازسازی الیاف خود به پروتئین نیاز دارند، با افزایش سن، هم بدن از تولید مقدار کافی این مادهی مغذی بازمیماند و هم خود شخص به دلیل مقید بودن به برخی از پرهیزها نمیتواند از طریق مصرف منابع غذایی پروتئین بیشتری دریافت کند. کمبود مواد معدنی، آمینواسیدها و ویتامینها نیز میتواند موجب بروز ضعف عضلانی شود.
بیماریهای مرتبط با ضعف عضلانی در افراد مسن
اگر بخواهیم بیماریهایی که منجر به ضعف عضلات در افراد مسن میشود را نام ببریم، به یک فهرست بلندبالا از انواع مشکلات سلامتی میرسیم که ممکن است گریبانگیر فرد شده باشند: از کمکاری تیروئید گرفته تا کمخونی، کاهش قند خون، آلزایمر، پارکینسون، سکتههای قلبی و مغزی و… . بسیاری از این مشکلات اعصاب شخص را درگیر میکنند – مانند اماس در افراد مسن و برخی دیگر از آنها نیز از دستهی بیماریهای مزمن هستند، همچون بیماریهای کلیوی، تنفسی، دیابت و… . در این بین نباید از مشکلات قلبی و عروقیای نظیر بیماری عروق محیطی، نارسایی مزمن قلبی و آریتمی نیز غافل شد؛ آنها میتوانند با تحمیل اختلالات گردش خون یا تنگی و انسداد شریانها به بدن، نقش مهمی در بروز ضعف و بیحالی در سنین بالا ایفا کنند. تاثیر بیماریهای قلبی بر ضعف عضلات پاها در سالمندان نیز از همین روند ناشی میشود: مشکلات قلبی موجب کاهش جریان خون یا تجمع مایعات در پاها میشوند که عاقبت علت ضعف عضلات پا در سالمندان، ایجاد تورم و سختی در راه رفتن خواهند شد.
داروهایی که باعث ضعف عضلات در سالمندان میشود
البته که ضعف عضلانی و بیحالی در سالمندان میتواند از عوارض مصرف برخی داروها باشد! برای این مورد میتوان به از سر گذراندن عملهای جراحی متعدد و دریافت چندبارهی داروهای بیهوشی اشاره کرد. بعضی از داروهایی که برای کنترل کلسترول، تسکین درد و کنترل فشار خون افراد مسن تجویز میشوند نیز چنین اثری دارند.
روشهای تشخیص ضعف عضلانی در سالمندان
اگر ضعف عضلانی و بیحالی در سالمندان بهشکلی شدید و ناگهانی یا همراه با علائم دیگر ظاهر گردد، ادامهدار باشد و یا موجب سختی در راه رفتن، درد، گزگز و بیحسی در عضلات و… شود، باید مورد پیگیری پزشکی قرار گیرد. برای این مورد اغلب بهسراغ ارتوپد میروند، اما بسیار مهم است که علت اصلی ضعف مشخص شود، زیرا ممکن است به مراجعه به متخصص مغز و اعصاب، قلب و عروق، نفرولوژیست یا فیزیاتریست نیاز باشد.
به هر ترتیب، اولین اقدام پزشک بررسی علائم و وضعیت جسمی سالمند است. در ادامه تستهایی برای سنجش قدرت و کارآمدی عضلات او گرفته میشوند و نحوهی عملکرد آنها درحین حرکت را نیز میسنجند. نهایتاً درصورت لزوم بهسراغ آزمایشهایی که برای تشخیص ضعف عضلانی در سالمندان انجام میشود میروند که عبارتاند از:
- آزمایش خون برای بررسی احتمال وجود عفونت، کمبود مواد مغذی یا بیماریها
- تصویربرداریهایی نظیر MRI یا سیتی اسکن
- آزمایشهای عصبشناسی و الکترومیوگرافی
مشکلات عضلانی رایج در سالمندان چیست؟
بهجز سارکوپنیا، افزایش سن میتواند افراد را با چالشهای دیگری نیز روبهرو کند. برای نمونه میتوان به طیف گستردهای از مشکلات میوپاتی و نوروپاتی اشاره کرد که ماهیچهها یا سیستم عصبی مرکزی و محیطی را درگیر میکنند. این بیماریها باعث ایجاد گرفتگیهای عضلانی، دشواری در انجام فعالیتهای روزمره، احساس شدید خستگی و بیحالی، بیحسی و سوزنسوزن شدن عضلهها، درد، اختلال تعادل، تنگی نفس، لرزش و ضعف عضلات دست در افراد مسن، و… میشوند که بسیار در بین سالمندان رایجاند.
درمان ضعف عضلات سالمندان
شاید فکر کنید که ضعف عضلات فرد مسن با استراحت برطرف میشود، اما این عارضه معمولاً از دلایلی پیچیدهتر از خستگی نشئت میگیرد و به راههای مختلفی برای درمان نیاز دارد. برای نمونه، اگر ضعف و بیحالی در سالمندان از عوارض یک بیماری مزمن باشد، برای بهبود آن باید بهسراغ دارودرمانی رفت. دیگر راههای مقابله با این عارضه عبارتاند از:
فیزیوتراپی
عضلات باید کار کنند تا ضعیف نشوند؛ این یک اصل ساده است که مهمترین درمان ضعف و بیحالی در افراد مسن را نیز توضیح میدهد: توانبخشی از طریق انجام فعالیتهای بدنی و ورزشی. برای این مورد باید از فیزیوتراپیست کمک گرفت. او نرمشهای مناسب برای درمان ضعف عضلانی سالمندان که شامل تمرینهای مقاومتی و تعادلی میشوند را میشناسد و میتواند برنامهای برای انجام آنها ارائه دهد. این برنامه شامل فعالیتهایی خواهد بود که با بهکار گرفتن عضلات پاها، بازوها، پشت، کمر و… باعث تقویت آنها میشوند و ضعفهای عضلانی را از بین میبرند.
کاردرمانی
از دیگر راهها برای توانبخشی سالمندان مبتلا به ضعف شدید عضلات و بهبود این عارضه کاردرمانی است. وظیفهی یک کاردرمانگر کمک به افرادیست که از ناتوانیهای عملکردی و حرکتی رنج میبرند. او با حرکاتی اصلاحی بدن فرد را تمرین میدهد تا عضلهها از نظر استقامت و عملکرد بهبود یابند و انجام فعالیتهای روزانه بهمرور آسانتر شود. کاردرمانی علاوهبر تقویت عضلههای سالمند، به وی برای بازیابی قدرت آنها و انجام برنامههای تمرینی موردنیاز کمک میکند.
غذاهایی که به بهبود ضعف عضلانی و بی حالی افراد مسن کمک میکنند
آنچه باید در کنار ورزش جدی گرفته شود تا بتوان ضعف عضلانی در سالمندان را درمان کرد، اصلاح رژیم غذایی است. افراد در سنین بالا تغییرات زیادی را در متابولیسم بدن تجربه میکنند و خیلی زود دچار کمبود مواد مغذی مهم برای حفظ سلامت خود میشوند.
برای نمونه میتوان به ویتامین D اشاره کرد؛ این ویتامین نقش بسزایی در ترمیم عضلات برعهده دارد و جذب کلسیم که برای تأمین انرژی و انقباض عضلهها ضروری است را ممکن میکند. تحقیقات نشان دادهاند که کمبود ویتامین D تا ۷۰ درصد خطر ابتلا به ضعف عضلانی را افزایش میدهد، درحالیکه مصرف قارچ، ماهی، تخممرغ و… میتواند از بروز چنین مشکلی جلوگیری کند.
بهطور کلی بسیار مهم است که انواع منابع پروتئینی، مواد معدنی، آمینواسیدها، کربوهیدراتها و ویتامینها در رژیم غذایی سالمند گنجانده شوند: مواد مغذیای که در گوشت بدون چربی، سویا، لوبیا، شیر، ماست یونانی، دانهها و آجیلها، کلم بروکلی، انواع میوهها و مرکبات، و… یافت میشوند.
موارد مهمی که مراقبین سالمند درباره ضعف عضلات باید بدانند
- مصرف الکل، سیگار کشیدن، خوردن غذاهای چرب و پرکالری، کمخوابی و… سبک زندگی ناسالمی برای افراد بالای ۶۵ سال بهحساب میآیند و میتوانند ضعف عضلانی را تشدید کنند. اصلاح عادات غلط سالمند عزیزتان را در اولویت قرار دهید.
- نوشیدن آب کافی در روز از کمآب شدن بدن افراد سالخورده و بروز ضعف و بیحالی در آنها جلوگیری میکند. مطمئن شوید که آب در دسترس سالمند قرار دارد و به او یادآوری کنید که از آن بنوشد.
- میانوعدهها را برای تأمین مواد مغذی موردنیاز بدن فراموش نکنید!
- اگر کمبودهایی که سالمند دچارشان است از طریق منابع غذایی رفع نمیشوند، از پزشک مشورت بخواهید. او ممکن است مکملهایی نظیر ویتامین D, C و E، کلسیم، منیزیم، پروتئین و… برای حل این مشکل تجویز کند.
- نشستن زیاد میتواند موجب تخریب فیبرهای عضلانی یا بروز واریس و ترومبوز وریدی عمقی شود که بهوجودآورندهی ضعف عضلهی پا هستند. عزیزتان را به فعالیت منظم و پیادهروی تشویق کنید.
- همهی تمرکز خود را روی جسم و روشهای تقویت بنیه سالمندان نگذارید! گاهی افسردگی و اضطراب ریشهی ضعف عضلانیاند و باید با کمک گرفتن از رواندرمانگر به آنها رسیدگی کرد.
- فردی که به ضعف و بیحالی مبتلاست برای حفظ تعادل خود دچار چالش است؛ این مشکل ممکن است باعث زمین خوردن او شود و جانش را تهدید کند. استفاده از ابزارهای کمکی، همچون عصا و واکر، میتواند ایدهی خوبی برای جلوگیری از خطرات احتمالی باشد.
خدمات خانه سالمندان پارسایان به بیماران مبتلا به ضعف عضلانی
سرای سالمندان پارسایان بیش از ۲۰ سال است که به خانهای امن برای عزیزان سالخورده تبدیل شدهاست. این مرکز برای آن دسته از میهمانان خود که با ضعف عضلانی دست در گریباناند، علاوهبر ارائهی خدمات تغذیهای، رواندرمانی و پرستاری، امکانات ویژهی توانبخشی را نیز درنظر گرفتهاست.
ما در پارسایان فضایی مستقل برای فیزیوتراپی و کاردرمانی افراد مسن داریم که تمام تجهیزات لازم برای انجام تمرینات مختلف ورزشی در آن موجود است. از اینها گذشته، فیزیوتراپیستها و کاردرمانگرهای مجرب این مرکز در تمام ایام هفته برای تدوین اهداف تمرینی خاص هر شخص و پیگیری این اهداف حضور دارند. پارسایان ترخیصهای توانبخشی موفق بسیاری داشتهاست که ثابت میکنند تا چه حد برای کمک به سالمندان عزیز شما حرفهای و مصمم است.
سؤالات متداول:
تحلیل عضلات بدن در سالمندان طبیعی است؟
بله. تحلیل عضلات و کاهش تودهی عضلانی از حدود ۴۰ سالگی آغاز میشود و در افراد بالای ۶۵ سال سرعت میگیرد.
چه زمانی برای ضعف عضلانی سالمند باید به پزشک مراجعه کرد؟
وقتی که این عارضه ادامهدار، شدید، ناگهانی و همراه با دیگر علائم باشد.
برای ضعف عضلانی سالمند باید به چه متخصصی مراجعه کرد؟
بسته به اینکه علت اصلی ضعف عضلانی چیست، نیاز است که بهسراغ تخصصهای متفاوتی همچون قلب و عروق، مغز و اعصاب، ارتوپدی و… برویم.
مصرف چه مکملهایی به درمان ضعف عضلات افراد سالخورده کمک میکند؟
مکملهای ویتامین D, C و E، کلسیم، منیزیم و…
کمبود چه ویتامینی باعث ضعف عضلات در سنین بالا میشود؟
؟ تحقیقات نشان دادهاند که کمبود ویتامین D موجب بروز این عارضه در افراد مسن میشود.
چرا عضلات پای سالمندان ضعیف میشود؟
این عارضه علل مختلفی دارد: از برخی بیماریهای قلبی و عروقی گرفته تا بیتحرکی، آرتروز، اماس و… .