غده‌ی تیروئید تنظیم‌کننده‌ی سوخت‌وساز بدن است. فکر می‌کنید چه اتفاقی خواهد افتاد اگر این غده نتواند به‌اندازه‌ی کافی هورمون تولید کند؟ این اختلال که آن را با نام کم‌کاری تیروئید (Hypothyroidism) می‌شناسند، سرعت متابولیسم را کاهش می‌دهد و عوارض متعددی به‌وجود می‌آورد که اثرات آن‌ها در همه‌ی بخش‌های بدن دیده می‌شود.
آنچه به بحث تیروئید کم‌کار در سالمندان اهمیتی دوچندان می‌بخشد نیز به همین عوارض گسترده مربوط است؛ و البته به شیوع بالای این بیماری در افراد بالای ۶۵ سال، به‌خصوص در زنان. به همین سبب تصمیم گرفته‌ایم تا مطلبی را به شناخت علائم کم‌کاری تیروئید در سالمندان + عوارض + درمان آن اختصاص دهیم. مطالعه‌ی این مقاله به خانواده‌ها و مراقبین سالمندان مبتلا کمک خواهد کرد تا به درک درست‌تری از آنچه عزیزشان به آن دچار است برسند.
نشانه‌های تیروئید کم‌کار در افراد سالخورده
از دست رفتن توانایی‌های جسمی سابق، درگیری با بیماری‌های گوناگون، دور شدن از فضای کار و فعالیت اجتماعی و مواردی از این قبیل ازجمله چالش‌هایی هستند که ممکن است باعث بروز افسردگی در سالمندان شوند. اما آیا می‌دانستید که این مشکل می‌تواند براثر کم‌کاری تیروئید نیز رخ دهد؟
کم کار شدن تیروئید تنها یکی از اختلالات تیروئید در سالمندان است و درواقع بیشتر علائم نقص عملکرد این غده بر اثر کم کاری چنین‌اند؛ آن‌ها یا با نشانه‌های سایر بیماری‌ها اشتباه گرفته یا به چالش‌های افزایش سن نسبت داده می‌شوند. به‌عنوان یک نمونه‌ی دیگر می‌توان به بالا رفتن سطح کلسترول خون، زیاد شدن وزن و چاقی شکمی اشاره کرد. مشاهده‌ی چنین علائمی در افراد سالخورده هرکسی را به این باور می‌رساند که شخص رژیم غذایی ناسالم و فعالیت بدنی کمی دارد و باید از داروهای چربی‌سوز استفاده کند.
با این‌همه دلیل پنهان چنین نشانه‌هایی می‌تواند از علائم کم‌کار شدن تیروئید فرد مسن باشد و در چنین شرایطی، نه اصلاح رژیم غذایی و ورزش جوابگو خواهد بود و نه قرص‌های کنترل کلسترول، مفید. دیگر علائم این عارضه عبارت‌اند از:
- خستگی مفرط
- خشونت صدا
- کاهش سرعت ضربان قلب
- ضعف شنوایی
- اختلال حافظه و تمرکز
- کاهش عملکردهای شناختی
- گیجی و حواس‌پرتی سالمند
- ضعف در انجام کارهای ذهنی
- تغییرات در خلق‌وخو و شخصیت
- پف‌کردگی صورت
- نازک شدن و ریزش موها
- حساس شدن نسبت‌به سرما
- نوروپاتی
- تورم غده‌ی تیروئید
علائم کم‌کاری تیروئید روی دست‌ها و ناخن‌ها
به‌طور کلی هیپوتیروئیدیسم حتی روی پوست نیز تأثیر می‌گذارد و باعث خشکی، رنگ‌پریدگی، سردی، ترک‌خوردگی و فلس‌دار شدن حالت آن می‌شود. براثر این عارضه خطوط و شیارهای عمیقی برروی دست‌ها و کف پاها ایجاد خواهد شد و پوست این نواحی به زردی می‌گراید. این زردی در ناخن‌ها نیز قابل‌مشاهده است: آن‌ها ضخیم‌تر اما بسیار شکننده می‌شوند و دیرتر رشد می‌کنند.
کم‌کاری تیروئید و مشکلات گوارشی
از نشانه‌های عمده‌ی کم‌کاری تیروئید یبوست است که براثر کاهش تحرک روده درنتیجه‌ی کمبود هورمون‌های این غده به‌وجود می‌آید. دیگر دلیل بروز یبوست مرتبط با این عارضه را می‌توان در کم شدن سرعت متابولیسم جست‌وجو کرد؛ مشکلی که همچنین سبب کند شدن حرکت و هضم غذا خواهد شد و به‌صورت نفخ، سوزش سر دل و رفلاکس معده در سالمندان بروز پیدا می‌کند.
کم‌کاری تیروئید و درد مفاصل
از دیگر علائمی که می‌تواند به هیپوتیروئیدیسم مربوط باشد ضعف و میوپاتی عضلانی است. این مشکل به‌خصوص وقتی در سالمندان آشکار می‌شود، هرچه بیشتر پنهان می‌ماند و زیر سایه‌ی پیری و فرسودگی جسمانی قرار می‌گیرد. درحالی‌که کم‌کاری تیروئید با تأثیر برروی سوخت‌وساز سلول‌ها می‌تواند باعث شل شدن عضلات، گرفتگی و ضعف اعصاب آن‌ها و کندی در حرکت شود. این عارضه همچنین موجب تجمع مایعات در مفاصل، دردناکی و التهاب آن‌ها می‌شود و می‌تواند سندروم تونل کارپال که دردی‌ست در عصب مچ دست‌ها را فعال کند.
اختلال خواب در سالمندان مبتلا به کم‌کاری تیروئید
ازجمله عملکردهایی که هورمون‌های تیروئید در تنظیم آن نقش دارند چرخه‌ی خواب و بیداری است. حال اگر بدن دچار کمبود این هورمون‌ها دراثر کم‌کاری این غده شود، آنچه رخ می‌دهد به‌هم ریختن نظم خواب است. در افراد بالای ۶۵ سال مبتلا به این عارضه که به سرما حساس شده‌اند، دچار دردهای عضلانی‌اند و یا با افسردگی و خستگی مفرط دست‌وپنجه نرم می‌کنند، خواب شب هرچه سخت‌تر خواهد شد. آن‌ها درمقابل تمام روز را به خواب‌‌آلودگی می‌گذرانند.
درصورت مشاهده‌ی علائم مشکوک به کم‌کاری تیروئید در سالمندان چه کنیم؟
مراجعه به پزشک غدد، کوتاه‌ترین جواب به این سؤال است! او در ابتدا از طریق معاینه‌ی فیزیکی اندازه‌ی غده‌ی تیروئید را می‌سنجد و نشانه‌هایی همچون خشکی پوست، سلامت ناخن‌ها و… را مورد بررسی قرار می‌دهد.
در مرحله‌ی بعد، نوبت به انجام آزمایش‌هایی برای چکاپ سالمند است که میزان وجود هورمون‌های مرتبط با این غده را به‌طور دقیق نشان می‌دهند. گاهی هم پزشک برای تشخیص اختلالات تیروئید دستور سی‌تی‌اسکن یا سونوگرافی می‌نویسد. نتیجه‌ی تمام این موشکافی‌ها نشان خواهد داد که علائمی که فرد به آن‌ها مبتلاست براثر هیپوتیروئیدیسم به‌وجود آمده‌اند یا خیر. پس از آن نوبت به شروع درمان متناسب با علت اصلی کم‌کار شدن تیروئید می‌رسد.
علل کم‌کار شدن تیروئید در سالمندان
به‌طور معمول افراد بالای ۶۵ سال ملزم به رعایت محدودیت‌هایی همچون پرهیز خوردن نمک یا گوشت قرمز هستند که این امر می‌تواند دریافت ید از طریق منابع غذایی را کاهش دهد و به کمبود آن دامن بزند. همین هم یکی از شایع‌ترین دلایل کم‌کار شدن تیروئید است: غده‌ای که برای تولید هورمون‌های خود به ید نیاز دارد.
گاهی هم هیپوتیروئیدیسم نتیجه‌ی تحت درمان قرار گرفتن با ید رادیواکتیو برای مهار پرکاری تیروئید یا برداشتن همه یا بخشی از این غده برای کنترل سرطان، گریوز و… است.
از دیگر علت‌هایی که می‌توانند باعث بروز کم‌کاری تیروئید در سالمندان شوند، یکی ضربه دیدن و وارد آمدن آسیب بیرونی به این غده است و دیگری حمله‌ی سیستم ایمنی به آن و بروز تیروئیدیت هاشیموتو. اما شاید یکی از عجیب‌ترین علل کم‌کار شدن تیروئید در افراد سالخورده وجود مشکلی در مغز باشد. در چنین شرایطی، این غده کاملاً سالم است، اما دستور ترشح هورمون را از سوی هیپوفیز و بالاتر از آن، هیپوتالاموس، دریافت نمی‌کند. این عارضه می‌تواند براثر وجود تومورهای مغزی رخ دهد؛ حتی درمان این تومورها و قرار گرفتن درمعرض اشعه‌های پرتودرمانی نیز ممکن است موجب کم‌کاری تیروئید شود.
درمان کم‌کاری تیروئید
با وجود عوارض گسترده‌ای که هیپوتیروئیدیسم باعث ایجادشان خواهد شد، اگر این عارضه به‌موقع تشخیص داده شود، با مصرف دارو به‌طور کامل کنترل خواهد شد. این دارو قرص لووتیروکسین است که به افزایش هورمون‌های تیروئید کمک می‌کند و باید برای تمام عمر مصرف شود.
البته در سالمندان کمی در تجویز این قرص احتیاط و آن را از دُزهای پایین شروع می‌کنند، زیرا درصورت وجود بیماری‌های قلبی و عروقی افزایش ناگهانی سرعت سوخت‌وساز بدن می‌تواند خطرآفرین باشد.
عوارض درمان نکردن کم‌کاری تیروئید در سالمندان
فرض کنیم که کم‌کاری تیروئید در افراد سالخورده به‌موقع تشخیص داده نشده‌است یا مراقبین آن‌ها تداوم درمان را جدی نگرفته‌اند؛ در چنین حالتی چه عوارضی در کمین این افراد خواهند بود؟ ادامه یافتن کمبود هورمون‌های تیروئیدی، با اختلال در روند تولید گلبول‌های قرمز و جذب آهن، موجب کم‌خونی در سالمندان می‌شود. این روند همچنین می‌تواند باعث گواتر و ضعف ریه‌ها شود؛ عوارضی که به‌زودی سالمند را دچار مشکلات تنفسی و آپنه‌ی خواب می‌کنند.
علائم خطرناک تیروئید کم‌کار را می‌توان در افزایش خطر سکته و مشکلات قلبی براثر کند شدن ضربان قلب و افزایش سطح کلسترول بد خون نیز دید. به‌علاوه عوارض درمان نکردن کم‌کاری تیروئید در سالمندان ممکن است به‌صورت کاهش عملکرد ذهنی و آسیب به اعصاب محیطی بروز پیدا کند؛ این مشکل که با عنوان نوروپاتی از آن یاد می‌شود، به این دلیل رخ می‌دهد که هورمون‌ها برروی روند انتقال پیام بین مغز و اعضای بدن اثرگذارند و کمبودشان باعث مختل شدن این فرایند می‌شود.
با این‌همه، یکی از جدی‌ترین نتایج درمان نکردن هیپوتیروئیدیسم میگزدم است: عارضه‌ای که می‌تواند به کما یا حتی مرگ منجر شود.
میگزدم یا میکسدما (Myxedema) چیست؟
کاهش سطح هورمون‌های تیروئیدی و متابولیسم بدن شاید در مراحل اولیه علامتی نداشته باشد، اما آرام‌آرام خود را نشان خواهد داد؛ و میگزدم وقتی رخ می‌دهد که این نشانه‌ها نادیده گرفته شوند. در چنین حالتی، اگر بدن ضعیف‌شده‌ی سالمند مورد هجوم عفونت واقع شود یا مشکلات قلبی، خونریزی گوارشی، هیپوگلیسمی و… را تجربه کند و یا تحت عمل جراحی و برخی درمان‌های دارویی قرار گیرد، دچار علائم بسیار شدیدی می‌شود که می‌توانند او را به کمای میکسدما بفرستند و یا حتی جانش را به‌خطر بیندازند.
باید بدانید که احتمال وقوع چنین عارضه‌ای به‌خصوص در زنان سالمند مبتلا به هیپوتیروئیدیسم زیاد است. میگزدم به‌شکل کاهش سطح هوشیاری و دمای بدن، افت فشارخون و ضربان قلب، کاهش تعداد تنفس، تورم صورت و پوست بدن – به‌ویژه در پاها -، گیجی و کند شدن عملکردهای ذهنی، شوک، تشنج، کم شدن سطح اکسیژن خون درعوض بالا رفتن میزان دی‌اکسیدکربن آن و… بروز پیدا می‌کند.
این علائم یک وضعیت اورژانسی پزشکی را گزارش می‌دهند که باید بلافاصله مورد پیگیری قرار گیرد، شخص بستری شود و هم‌زمان با تزریق هورمون‌های تیروئیدی، مراقبت‌های ویژه برای درمان علت زمینه‌ای بروز میگزدم را نیز دریافت کند.
رابطه کم‌کاری تیروئید با زوال عقل در سالمندان
تحقیقات صورت‌گرفته نشان می‌دهند که اختلالات تیروئید در سالمندان می‌توانند ریسک ابتلا به زوال عقل را افزایش دهند؛ این عارضه‌ی جدی و پیش‌رونده افراد سالخورده را درگیر فراموشی، مشکلات تفکر و استدلال، تغییر شخصیت، از دست رفتن توانایی تکلم و درک گفتار و… می‌کند. حال مطالعات ثابت کرده‌اند که هیپوتیروئیدیسم درمان‌نشده خطر ابتلا به زوال عقل را تا ۸۰ درصد افزایش خواهد داد. البته درمورد علت این ارتباط نیز حدس‌هایی وجود دارد، اما هنوز در مرحله‌ی آزمایش‌اند.
جمع‌بندی
در این مطلب علائم کم‌کاری تیروئید در سالمندان + عوارض + درمان آن را شناختیم: عارضه‌ای که در بسیاری از افراد بالای ۶۵ سال دیده می‌شود. نکته‌ی مهم در رابطه با هیپوتیروئیدیسم تشخیص به‌موقع آن است که چندان هم کار آسانی نیست، مگر اینکه چکاپ منظم سالخوردگان و انجام آزمایش‌های دوره‌ای آن‌ها جدی گرفته شود؛ کاری که ما در مرکز نگهداری و توان‌بخشی سالمندان پارسایان در انجام آن مصمم هستیم! این خانه‌ی امن واحدی پزشکی دارد که به‌طور دقیق وضعیت سلامتی سالمند عزیز شما را مورد رهگیری قرار می‌دهد و دستورات دارویی، درمانی و تغذیه‌ای لازم برای او را با توجه به نتیجه‌ی معاینات و چکاپ‌هایش به‌روز می‌کند.
پرسش‌های پرتکرار
آیا کم‌کاری تیروئید باعث لرزش در افراد مسن می‌شود؟
بله؛ این عارضه باعث ضعف عضلانی و نوروپاتی می‌شود که می‌توانند موجب بروز لرزش شوند.
آیا تیروئید باعث زوال عقل در سالمندان می‌شود؟
درحقیقت تحقیقات هنوز نتوانسته‌اند چنین چیزی را اثبات کنند. با این حال، آنچه مسلم است اختلال عملکرد تیروئید می‌تواند ریسک ابتلا به زوال عقل را افزایش دهد.
آیا کم‌کاری تیروئید درمان قطعی دارد؟
بله؛ قرص لووتیروکسین درمان قطعی این اختلال است.
آیا کم‌کاری تیروئید باعث مرگ می‌شود؟
در حقیقت کم‌کاری تیروئید مسئله‌ای نیست که موجب به‌خطر افتادن جان بیمار شود، اما اگر به علائم یا درمان آن بی‌توجهی گردد، به بروز میگزدم می‌انجامد که می‌تواند شخص را به کما بفرستد.
