خیلی‌ها تصور می‌کنند که کم خونی در سالمندان را باید به‌عنوان یک عارضه طبیعی پذیرفت؛ چراکه آمارها حاکی از آن است که حدود ۸۰ درصد بیماران مسن از کم خونی رنج می‌برند. هرچند کم خونی بیماری شایع در بین افراد سالخورده است؛ اما این موضوع به معنی عدم امکان کنترل چنین بیماری نیست. هم می‌توان جلوی بروز کم خونی را در سالمندان گرفت و هم اینکه راه‌های کارآمدی برای درمان این بیماری وجود دارد. تصمیم گرفتیم تا در یک مطلب جامع، تمام جوانب این عارضه را بررسی کنیم. دعوت می‌کنیم تا پایان این مطلب با ما همراه باشید.
دلایل کم خونی در سالمندان
برای جلوگیری یا درمان کم خونی در سالمندان، لازم است عوال ایجاد این عارضه را بشناسیم. عوامل بروز کم خونی را می‌توان در در دوسته کلی تقسیم کرد.
یک گروه مربوط به کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی در بدن است. بدن ما در طول شبانه‌روز نیاز به میزان مشخصی از ویتامین‌ها و مواد معدنی دارد. بخشی از این نیاز از راه خوردن و آشامیدن تامین می‌شود. تولید بخشی از این مواد نیز در بدن صورت می‌گیرد. با پا به سن گذاشتن افراد، تامین مواد ضروری مورد نیاز بدن با اختلال مواجه می‌شود.
گروه دوم مربوط به شرایط جسمانی افراد است. با افزایش سن، زمینه برای بروز بیماریهای مزمن فراهم می‌شود. این بیماری‌ها روی عملکرد بخش‌های مختلف بدن اثر منفی به‌جا می‌گذارند. یکی از این آثار منفی، کم خونی است.
مهم‌ترین عوامل کم خونی در افراد سالمند
- کمبود آهن
- بیماریهای مزمن مانند سرطان، دیابت و … (اصلی‌ترین دلیل کم خونی در افراد مسن)
- کمبود ویتامین B12
- کمبود فولات
- خون‌ریزی در دستگاه گوارش
- سندرم میلودیسپلاستیک
دیابت در سالمندان همراه با علائم و نشانه‌هایی است که لازم است بدانیم.
علائم کم خونی در سالمندان
شایع بودن کم خونی در سالمندان باعث شده تا بسیاری تصور کنند که کاهش سطح هموگلوبین خون در اثر افزایش سن امری طبیعی است. بررسی‌هایِ محققان نشان می‌دهد این ادعا پشتوانه علمی ندارد. آزمایش‌های متعددی روی افراد سالمند انجام شده که نتیجه این آزمایش‌ها حاکی از آن است که تعداد گلبول‌های قرمز، هموگلوبین و هماتوکریت بسیاری از سالمندان در سطح طبیعی باقی می‌ماند. بنابراین نمی‌توان کم خونی را عارضه‌ای طبیعی در سالمندی به حساب آورد. بلکه عوامل دیگری در بروز آن دخالت دارند.
نقطه آغاز عارضه کم خونی در سن بالا، چندان با هیاهو همراه نیست. علائم کم خونی به‌صورت چراغ خاموش ظاهر می‌شوند. خیلی از مواقع سالمندان احساس نمی‌کنند که دچار چنین مشکلی شده‌اند. به‌مرور زمان علائم بیماری کم خونی تشدید می‌شوند. از جمله مهم‌ترین نشانه‌های این عارضه در سالمندان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خستگی
- احساس ضعف جسمی
- تنگی نفس
- رنگ پریدگی
- سرگیجه
- کاهش فشار خون
- افزایش ضربان قلب
همان‌طور که مشاهده می‌کنید، جنس علائم کم خونی به‌گونه‌ای نیست که سالمندان و اطرافیان آن‌ها خیلی حساس شوند. توصیه می‌کنیم که برای تشخیص زودهنگام این مشکل، حتما آزمایش‌های دوره‌ای سالمندان را به‌صورت منظم در دستور کار قرار دهید. با تشخیص به موقع می‌توانید خیلی راحت‌تر جلوی رشد این عارضه را بگیرید.
سرگیجه در سالمندان علاوه‌بر نشانه کم‌خونی می‌تواند هشداری برای مشکلات جدی باشد خصوصاً وقوع سکته مغزی در سن بالا برای آن گروه از افرادی که سابقه‌ی سکته دارند.
عوارض کم خونی در سالمندان
کم خونی در سالمندان به معنی ازدست دادن گلبول‌های قرمز است. کاهش سطح گلبول‌های قرمز به معنی از دست دادن توان جسمی است. افراد مسن در حالت عادی نیز بخشی از توانایی حرکتی خود را به سبب کهولت سن از دست می‌دهند. عارضه کم خونی این مشکل را تشدید می‌کنند. به‌گونه‌ای که آن‌ها حس و حال انجام کارهای روزمره خود را نیز از دست می‌دهند.
در کنار مشکلات جسمی، عوارض روحی مانند افسردگی بر اثر کم خونی نیز به سراغ سالمندان می‌آید. هر چند کم خونی مشکلات جسمی شدیدی را به همراه نخواهد داشت؛ اما نباید فراموش کرد کم خونی با تشدید ناتوانی سالمندان انجام فعالیت‌های عادی زندگی آن‌ها را سخت و با چالش روبرو می‌کند. در چنین شرایطی خانواده‌ها برای مراقبت از این عزیزان نیاز به دریافت نیروی کمکی از پرستاران یا خدمات خانه سالمندان دارند.
افسردگی یک بیماری مهم است و انواع مختلف دارد همچنین روش‌های درمانی متفاوتی برای درمان افسردگی در سالمندان، وجود دارد.
نحوه تشخیص کم خونی در سالمندان
تا اینجا نکات زیادی درباره کم خونی در سالمندان مطرح کردیم. در این قسمت بد نیست که روی یک موضوع مهم یعنی نحوه تشخیص این عارضه در افراد تمرکز کنیم. به‌طور کلی برای مردان و زنان مبنای مشخصی برای تعیین کم خونی وجود دارد. اگر میزان هموگلوبین خون در مردان به کمتر از ۱۳۰ گرم در لیتر برسد، آن‌ها دچار کم خونی هستند. این عدد برای زنان به ۱۲۰ گرم در لیتر می‌رسد. بنابراین برای تشخیص این عارضه باید با نمونه‌گیری، میزان هموگلوبین موجود در خون تعیین شود. هرچند در بسیاری از مواقع آزمایش‌های مربوط به تشخیص کم خونی در افراد سالخورده هنگام ابتلای آن‌ها به بیماریهای مزمن مانند عارضه قلبی، کلیوی، کبدی و … در دستور کار قرار می‌گیرند.
موضوع مهم دیگر در تشخیص کم خونی افراد مسن، پی بردن به عامل اصلی ایجاد این عارضه است. بیش از ۶۰ درصد کم خونی‌ها در سالمندان به دلیل بیماریهای مزمن یا فقر آهن رخ می‌دهند. برای تشخیص اینکه کدامیک از آن‌ها در بروز کم خونی نقش اصلی را ایفا می‌کنند، شاخصی به نام ظرفیت کل اتصال آهن (TIBC) تعریف می‌شود. اگر کم خونی ناشی از کمبود آهن باشد، شاخص TIBC عددی بالاتر از ۴۰۰ میکروگرم در دسی لیتر را نشان می‌دهد. اگر عدد حاصل به زیر ۴۰۰ برسد، به احتمال بسیار زیاد بیماریهای مزمن باعث بروز این عارضه شده‌اند.
یک راه دیگر اندازه گیری سطح فریتین سرم (serum ferritin) در خون است. اگر سطح این ماده از ۱۵ میکروگرم در لیتر پایین‌تر باشد، کمبود آهن در خون قطعی است. همچنین اگر این عدد بالاتر از ۱۰۰ باشد، احتمال کمبود آهن تقریبا منتفی است. اعداد بین ۱۵ تا ۱۰۰ هم مشکوک به فقر آهن هستند که باید با بررسی‌های بیشتر، ارزیابی دقیق‌تری از بیماری صورت بگیرد.
درمان کم خونی در سالمندان
درمان کم خونی در سالمندان وابسته به آن است که عامل اصلی بیماری چیست. در مواقعی که بیماریهای مزمن باعث بروز کم خونی شوند، هیچ راهی به جز درمان همان بیماری یا کنترل آن برای جلوگیری از عارضه کم خونی وجود ندارد. در این شرایط آهن درمانی به هیچ عنوان مفید واقع نمی‌شود.
اما اگر بیماری ناشی از کمبود آهن باشد، در وهله اول باید جلوی هرگونه خون‌ریزی در بدن گرفته شود. در کنار آن لازم است که با مصرف مکمل‌های خوراکی آهن، کمبود این ماده معدنی در بدن جبران شود. معمولا مکمل‌های آهن با دوز ۵۰ تا ۱۰۰ میلی گرم تجویز می‌شوند. تعداد دفعات مصرف مکمل‌ها نیز سه بار در روز توصیه می‌شود. البته در مواردی به تشخیص پزشک ممکن است مکمل‌های دیگری تجویز شوند که حاوی مقدار کمتری آهن هستند. در این حالت هرچند سرعت آهن درمانی کاهش می‌یابد؛ اما بدن بیمار پاسخ بهتری به درمان می‌دهد.
در کنار مصرف مکمل آهن با گذشته یک هفته، مصرف داروی دیگری به نام رتیکولوسیت (Reticulocytosis) نیز آغاز می‌شود.
کم خونی می‌تواند یکی از عوارض دیالیز در افراد مسن باشد با نحوه مراقبت از سالمند دیالیزی آشنا شوید.
پیشگیری از کم خونی در سالمندان
راه قطعی برای پیشگیری از کم خونی در سالمندان وجود ندارد. اما با انتخاب سبک زندگی مناسب می‌توان تا حدی جلوی بروز این عارضه را در افراد مسن گرفت. برای این منظور باید برنامه‌ریزی به‌گونه‌ای انجام شود که آهن، فولات و ویتامین‌های مورد نیاز بدن مانند ویتامین B12 و C به‌طور کامل تامین شوند. برای این منظور باید از رژیم غذایی مناسب به همراه مصرف مکمل‌های خوراکی استفاده کنید. البته با توجه به شرایط جسمی حساس سالمندان، توصیه می‌کنیم که از هرگونه اقدام خودسرانه پرهیز کنید و با نظر پزشک معالج جلو بروید.
تغذیه مناسب برای سالمند مبتلا به کم خونی
برای درمان یا پیشگیری از کم خونی در افراد مسن، هیچ چیز مانند تغذیه مناسب برای سالمندان کارساز و بدون عوارض نیست. بدیهی است که رژیم غذایی در چنین شرایطی حاوی مواد غذایی با مقدار زیادی آهن خواهد بود. رژیم غذایی باید به‌گونه‌ای باشد که روزانه بین ۱۰ تا ۱۲ میلی گرم آهن را برای بدن افراد مسن تامین کند. از جمله مهم‌ترین مواد غذایی که در رژیم غذایی سالمند مبتلا به کم خونی گنجانده می‌شوند، عبارت‌اند از:
- سبزیجات مانند اسفناج و کلم پیچ
- پرتقال
- فلفل قرمز
- توت فرنگی
- گوشت قرمز و سفید
- جگر
- ماهی
- حبوبات
- آجیل
گروهی از مواد غذایی نیز هستند که باید از رژیم غذایی سالمندان به طور کامل حذف شوند. این مواد غذایی مانع از جذب آهن در بدن می‌شوند. از جمله می‌توان به چای، قهوه، محصولات تولید شده با گندم سبوس‌دار، شکلات، ذرت، انگور و … اشاره کرد.
گرفتگی عضلات پا یکی از دلایل ابتلا به کم خونی در سالمندان است که باید توسط پزشک متخصص بررسی شود. برای درمان گرفتگی عضلات پا می‌توان از راه‌های تخصصی و خانگی استفاده کرد.
پرستاری از سالمندان دچار کم خونی
پرستاری از سالمندان مبتلا به کم خونی در سه بخش اصلی خلاصه می‌شود:
- تغذیه مناسب با توجه به رژیم غذایی سالمندان
- مراقبت جسمانی سالمندان
- مراقبت روحی و روانی سالمندان
اشاره کردیم که افراد دچار کم خونی احساس بی‌حالی و خستگی می‌کنند. پرستار آن‌ها باید از نظر روحی و روانی سالمندان را در شراط مطلوب حفظ کند تا نتایح درمان بیماری سریع‌تر و بهتر خود را نشان دهند. به علاوه اینکه ممکن است ضعف جسمانی در انجام فعالیت‌های روزمره سالمندان اختلال ایجاد کند. بنابراین لازم است که حتما در هنگام فعالیت بدنی مراقب آن‌ها باشید تا آسیب نبینند.
کلام پایانی
آنچه باید درباره کم خونی در سالمندان بدانید را بررسی کردیم. واقعیت این است که کم خونی عارضه‌ای نسبتا فراگیر در سالمندان است. بنابراین باید ملاحظات ویژه‌ای برای آن در نظر داشته باشید. ما در خانه سالمندان پارسایان، تمام شرایط لازم برای نگهداری از افراد مسن مبتلا به کم خونی را با بالاترین کیفیت ممکن فراهم کرده‌ایم. بنابراین اگر به دنبال محیطی مطمئن برای مراقبت از سالمندان هستید، می‌توانید با ما تماس بگیرید. تمام آنچه سالمندان برای زندگی آرام نیاز دارند را با کادری مجرب و باتجربه از پزشکان، پرستاران و مشاوران روانشناسی در خانه پارسایان در اختیار شما قرار می‌دهیم.
