تیروکسین، تری یدوتیرونین و کلسی‌تونین؛ این‌ها هورمون‌هایی‌اند که غده‌ی تیروئید ترشح می‌کند تا از تنظیم ضربان قلب، میزان کلسیم خون، سوخت‌وساز سلول‌ها، دمای بدن و فرایندهایی نظیر ساخت پروتئین، تنفس، هاضمه، خلق‌وخو و… را کنترل کند. اگر به هر دلیلی سطح این هورمون‌ها در خون افزایش یابد، بدن از تعادل خارج می‌شود و بخش‌های مختلف آن مشکلات گوناگون و گسترده‌ای را تجربه خواهند کرد. تپش شدید قلب، تعریق غیرطبیعی، استرس، اضطراب و تحریک‌پذیری، اسهال، کاهش وزن ناگهانی و قابل‌ملاحظه درعین زیاد شدن اشتها و… از عوارض پرکاری تیروئید هستند.
با این‌همه، قصه‌ی پرکاری تیروئید در سالمندان کمی متفاوت است. این عارضه که با عنوان هایپرتیروئیدیسم (hyperthyroidism) نیز شناخته می‌شود، تیروئید پرکار بین افراد بالای ۶۰ سال شیوعی ۱۰ تا ۱۵ درصدی دارد، اما فقط یک‌سوم از افراد مسن ممکن است پرکاری تیروئید را با نشانه‌های بارز و معمول آن تجربه کنند؛ بیشتر افراد در سنین بالا، درحالی‌که از هایپرتیروئیدیسم رنج می‌برند، علائمی دقیقاً متضاد این عارضه از خود نشان می‌دهند، ازجمله بی‌اشتهایی، افسردگی، یبوست، رخوت و بی‌تفاوتی و… .
به همین علت، این مطلب از خانه‌ی سالمندان را به‌طور ویژه به شناخت هرچه بیشتر علائم تیروئید پر کار در سالمندان + عوارض + درمان آن اختصاص داده‌ایم که مراقبین این عزیزان را نسبت‌به برخی از نشانه‌های بروزیافته از آن‌ها هوشیار خواهد کرد.
علت بوجود آمدن تیروئید پرکار در سنین بالا
سالمندی به‌خودی‌خود ریسک ابتلا به تیروئید بیش‌فعال را افزایش می‌دهد، به‌خصوص اگر مشکلاتی نظیر دیابت، کم‌‌خونی در افراد مسن و… همراه باشد؛ یا در خانواده‌شان سابقه‌ی ابتلا به انواع بیماری‌ها و اختلالات تیروئیدی در سن بالا دیده شود. با این حال، علت بوجود آمدن تیروئید پرکار در این دوره را می‌توان در موارد زیر جست‌وجو کرد:
ندول‌های تیروئیدی یا تیروئید گره ای در سالمندان
تقریباً ۸۵ درصد افراد به دلیل حمله‌ی سیستم ایمنی بدن به غده‌ی تیروئید و ابتلا به بیماری گریوز به هایپرتیروئیدیسم مبتلا می‌شوند، اما درباره‌ی سالمندان وضع کمی متفاوت است؛ گرچه ممکن است گریوز در سنین بالا گریبانگیر فرد شود، اما بیشتر سالمندان تیروئید پرکار را به دلیل وجود ندول‌های تیروئیدی تجربه می‌کنند. ندول‌ها توده‌های اغلب خوش‌خیمی هستند که از رشد غیرطبیعی نسج تیروئید به‌وجود می‌آیند. آن‌ها در بیشتر مواقع بی‌آزارند و هیچ علامتی ندارند. با وجود این، شاهد مواردی هستیم که تیروئید گره‌ای یا ندولار موجب گواتر، مشکل در بلع و هایپرتیروئیدیسم می‌شود. خوشبختانه این عارضه درمان‌پذیر خواهد بود و احتمال تبدیل شدن آن به سرطان بسیار پایین است.
داروهایی که موجب پرکاری تیروئید در افراد مسن می‌شوند
نشانه‌های هایپرتیروئیدیسم یا به‌تدریج بروز پیدا می‌کنند یا به‌یکباره. در برخی موارد نیز این داروها هستند که علت پرکاری تیروئید ناگهانی را توضیح می‌دهد. برای نمونه می‌توان به قرص آمیودارون اشاره کرد که برای مهار ریتم‌های خطرناک قلبی تجویز می‌شود. این دارو مقدار زیادی ید را وارد بدن می‌کند و اگر فرد پیش از این با بیماریهای تیروئید درگیر بوده باشد، به‌زودی دراثر مصرف آن به بیش‌فعالی این غده دچار خواهد شد.
به‌جز این، داروهایی مانند اینترفرون، آلمتوزوماب، مکمل‌های حاوی ید و… نیز هستند که احتمال ابتلای سالمند به هایپرتیروئیدیسم را افزایش می‌دهند. به‌علاوه افراط در مصرف هورمون تیروکسین هم می‌تواند چنین تبعاتی به‌همراه داشته باشد؛ این هورمون برای درمان کم‌کاری تیروئید تجویز می‌شود یا در مواقعی به‌کار می‌رود که غده تیروئید را به دلایلی نظیر سرطان برداشته‌اند و نبود آن باید با دریافت جایگزین‌های هورمون جبران شود.
رژیم غذایی و پرکاری تیروئید در سالمندان
به‌طور معمول هایپرتیروئیدیسم چندان به رژیم غذایی ارتباطی پیدا نمی‌کند. این عارضه ممکن است براثر تیروئیدیت (التهاب و عفونت غده‌ی تیروئید) به‌وجود بیاید یا از تبعات تومورهایی باشد که در هیپوفیز (مسئول واداشتن تیروئید به ترشح هورمون) شکل گرفته‌اند. با این‌همه نمی‌توان تأثیر مصرف بیش از اندازه‌ی ید در بیش‌فعال شدن تیروئید را نادیده گرفت، چراکه ید همان چیزی‌ست که این غده برای تولید تیروکسین و تری یدوتیرونین از آن استفاده می‌کند و وجود حجم بالای آن تیروئید را به‌سوی کار بیشتر سوق می‌دهد! سالمندان به‌خصوص در این مورد آسیب‌پذیرترند. به همین دلیل، بسیار مهم است؛ منابع خوراکی این ماده‌ی معدنی، نظیر نمک یددار، غذاهای دریایی، لبنیات و…، با دقت بیشتری در رژیم غذایی سالمندان گنجانده شوند.
علائم پرکار شدن تیروئید در سالمندان
هورمون‌های تیروئید به‌نوعی سرعت بدن را تنظیم می‌کنند؛ آن‌ها مسئول کنترل متابولیسم‌اند که غذا را به سوخت سلول‌ها تبدیل می‌کند. به همین دلیل بالا رفتن سطح این هورمون‌ها در خون باعث می‌شود سرعت انجام همه‌ی فرایندهای بدن چندبرابر شود. با این حال، شناختن تیروئید پرکار در سالمندان از روی علائم آن کمی سخت است، گرچه نشانه‌های گسترده‌ای وجود این عارضه را آشکار می‌کنند، اما هرکدام از مبتلایان به تیروئید پرکار ممکن است فقط بخشی از این علائم را داشته باشند. درباره‌ی افراد سالخورده موضوع حتی از این هم پیچیده‌تر می‌شود: درحالی‌که احتمال دارد یک سالمند درگیر با هایپرتیروئیدیسم نشانه‌های افزایش سرعت متابولیسم را از خود نشان دهد، دیگری ممکن است کاملاً نقطه‌ی مقابل او و به علائمی دچار باشد که می‌گویند به کندی در عملکرد، افسردگی و یا حتی زوال عقل مبتلاست. بر همین اساس، بد نیست ابتدا بارزترین نشانه‌های پرکاری تیروئید را بشناسیم که عبارت‌اند از:
- لاغری شدید
- سندروم روده‌ی تحریک‌پذیر
- حساسیت به گرما
- اختلالات خواب
- اختلال تمرکز و هوشیاری
- التهاب، قرمزی و نازک شدن پوست
- خارش و کهیر
- نازکی، شکنندگی و ریزش موها
- ضعف و میوپاتی عضلانی
- افزایش غلظت خون
- گواتر
- خشکی، قرمزی و بیرون‌زدگی چشم
- و…
درمقابل برخی دیگر از نشانه‌ها وجود دارند که احتمال بروزشان در افراد مسن مبتلا به تیروئید پرکار بیشتر است. برای نمونه، سرعت یافتن فعالیت‌های درونی بدن موجب می‌شود سالمندان همیشه احساس خستگی و کوفتگی داشته باشند یا براثر تجربه‌ی اختلالات خلقی و روانی دچار سردردهای تنشی و میگرنی شوند. ازجمله برخی دیگر از این قبیل علائم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بی‌اشتهایی در سالمندان
- ریتم نامنظم قلب
- احساس ناراحتی در قفسه‌ی سینه
- فشار خون
- لرزش دست‌ها و انگشتان
- میل به انزوا
- تحلیل عضلانی
- افتادگی پلک‌ها
- اختلال حواس
- بی‌قراری
- و…
تشخیص پرکاری تیروئید در افراد مسن
اولین مرحله‌ی تشخیص تیروئید پرکار در افراد بالای ۶۵ سال معاینه‌ی فیزیکی متخصص غدد برای بررسی اندازه‌ی غده‌ی تیروئید، علائم پوستی و چشمی، وجود لرزش و… است. در گام بعدی چند روش تشخیص پرکاری تیروئید وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها آزمایش خون است. در این آزمایش، بالا بودن سطح تیروکسین و تری یدوتیرونین درمقابل پایین بودن سطح هورمون تنظیم‌کننده‌ی عملکرد تیروئید (TSH) نشان‌دهنده‌ی بیش‌فعال بودن تیروئید در سالمند خواهند بود.
البته ممکن است میزان کلسترول و تری گلیسیرید خون را هم بسنجند، زیرا کمتر بودن مقدار آن‌ها از حد طبیعی نشان از سرعت بالای سوخت‌وساز بدن دارد. در کنار این‌ها، یکی از بهترین شیوه‌های تشخیص هایپرتیروئیدیسم عکس‌برداری RAIU است. در این روش، مقداری ید رادیواکتیو را وارد بدن فرد می‌کنند تا با اسکن گردن و گلو، مقدار جذب آن در ساعات آینده مورد بررسی قرار گیرد: تیروئیدی که پرکار باشد، میزان بیشتری از این ماده را برای تولید هورمون به‌مصرف خواهد رساند. به‌علاوه برای شناسایی علت پرکاری تیروئید در سالمندان نیز راه‌هایی وجود دارد که عبارت‌اند از:
- اسکن و سونوگرافی تیروئید برای بررسی گره‌دار بودن یا نبودن آن
- سی‌تی اسکن یا MRI برای مشاهده‌ی وضعیت هیپوفیز به‌عنوان غده‌ی کنترل‌کننده‌ی تیروئید
عوارض پرکاری تیروئید در افراد سالخورده
هایپرتیروئیدیسمی که نادیده گرفته شود به‌زودی سالمند را دچار تبعاتی جدی خواهد کرد. برای نمونه می‌توان به تأثیر پرکاری تیروئید در سن بالا روی متابولیسم استخوان اشاره کرد. درحالی‌که چرخه‌ی از بین رفتن بافت قدیمی و ساخت بافت جدید استخوانی به‌طور دائم در بدن در جریان است، پرکاری غده‌ی تیروئید می‌تواند در روند جذب کلسیم اختلال ایجاد کند، این چرخه را از تعادل خارج نماید و استخوان‌ها را به‌سوی نرمی و شکنندگی سوق دهد. این‌چنین است که پوکی استخوان در افراد مسن – به‌خصوص در زنان که یائسگی را پشت‌سر گذاشته‌اند – به یکی از عوارض مهم پرکاری تیروئید تبدیل می‌شود. البته اختلال تیروئید پرکار باز هم قادر است تبعات بسیار جدی‌تری را به سالمند تحمیل کند و حتی زندگی او را به‌خطر بیندازد. در ادامه به این عوارض پرداخته خواهد شد.
عوارض قلبی و عروقی
تیروئید پرکار ضربان قلب و فشار خون نرمال در سالمندان را بالا می‌برد. این عارضه به تعداد فاکتورهای لخته‌کننده‌ی خون می‌افزاید و به‌مرور باعث سفت و تنگ شدن عروق می‌شود. نتیجه‌ی چنین تغییراتی افزایش نوعی بی‌نظمی در ریتم تپش‌های قلب است که فیبریلاسیون دهلیزی نام دارد. به‌علاوه خطر رخ دادن آمبولی شریانی، انفارکتوس، نارسایی قلبی، حمله قلبی و سکته مغزی در سالمندان، بیشتر خواهد شد.
طوفان تیروئیدی
به‌جز مشکلات قلبی و عروقی در افراد سالخورده، پرکاری تیروئید درمان‌نشده عامل بروز بحران یا طوفان تیروئیدی می‌شود ک یک اورژانس پزشکی است. اما طوفان تیروئیدی چیست؟ گواترهای چندگرهی سمی، تیروئیدیت، وارد آمدن ضربه به غده‌ی تیروئید، عمل جراحی، بی‌توجهی به درمان تیروئید بیش‌فعال و قطع داروهای آن، شوک و… ممکن است باعث عود کردن ناگهانی هایپرتیروئیدیسم شوند. در این وضعیت، علائم تیروئید خطرناک در سالمند به‌صورت شدید، یکباره و گسترده بروز خواهد کرد؛ این علائم شامل موارد زیرند:
- تپش قلب بسیار بالا
- تب و تعریق شدید
- اسهال و استفراغ
- سرگیجه
- لرزش و بی‌قراری روانی و حرکتی
- تنگی نفس
- گیجی و منگی
- کاهش هوشیاری
ادامه یافتن این شرایط شخص را به‌سوی کما یا سکته می‌کشاند و جان او را در معرض تهدید قرار می‌دهد. با این حال، طوفان تیروئیدی یک عارضه‌ی نادر است و خوشبختانه با تشخیص و اقدام به‌موقع می‌توان جان سالمند را با کمک داروهای آنتی‌تیروئید نجات داد.
درمان پرکاری تیروئید در سالمندان
درمان قطعی تیروئید پرکار در سنین بالا کمی چالش‌برانگیزتر است، زیرا علاوه‌بر اینکه این عارضه به‌وجودآورنده‌ی برخی مشکلات قلبی و عروقی‌ست، بسیاری از سالمندان خود با بیماریهای قلبی، ریوی و از این قبیل بیماری‌ها دست در گریبان‌اند. بر همین اساس، اولین اقدام برای معالجه‌ی تیروئید پرکار در افراد مسن تجویز داروهای ضد تیروئیدی نظیر متی مازول است تا از شدت عملکرد این غده کاسته شود.
به‌طور معمول هم‌زمان با مصرف این داروها وضعیت قلب سالمند هم تحت کنترل خواهد بود و از بتابلاکرها برای خنثی‌سازی اثرات افزایش هورمون‌های تیروئیدی در خون – همچون تپش قلب و لرزش دست‌ها – استفاده می‌شود. درنهایت وقتی سطح این هورمون‌ها در محدوده‌ی طبیعی قرار گرفت، درباره‌ی ادامه‌ی درمان با ید رادیواکتیو تصمیم‌گیری خواهد شد. جراحی برداشتن تیروئید از دیگر راه‌های معالجه‌ی هایپرتیروئیدیسم است، اما تا زمانی که سالمند به سرطان تیروئید یا بزرگ شدن گواتر که موجب فشار می‌شود مبتلا نباشد، برای درمان به‌سراغ این روش نمی‌روند، چراکه ریسک عمل در افراد مسن بالاست.
توصیه‌های خانه سالمندان پارسایان برای مراقبین افراد مسن مبتلا به هایپرتیروئیدیسم
- به علائمی که از سالمند می‌بینید بی‌توجه نباشید. بسیاری از نشانه‌هایی که تصور می‌کنید بخشی از طبیعت پیری هستند ممکن است درواقع براثر بیش‌فعال شدن غده‌ی تیروئید به‌وجود آمده باشند.
- سالمند را در پیگیری یک سبک زندگی سالم یاری دهید. رژیم غذایی مفید و متعادل، استراحت کافی و داشتن فعالیت‌های بدنی از به‌خطر افتادن سلامتی سالمند و بسیاری از مشکلات دیگر جلوگیری خواهند کرد.
- مصرف کافئین، الکل، غذاهای فرآوری‌شده یا مواد غذایی که حاوی مقدار زیادی سدیم، گلوتن و گواتروژن هستند برای مبتلایان به هایپرتیروئیدیسم توصیه نمی‌شود. مراقب این موارد در رژیم غذایی سالمند عزیزتان باشید و او را از عادات ناسالم پرهیز دهید.
- درمان تیروئید پرکار به داروهای آن وابسته است. با این حال، گنجاندن منابع خوراکی سرشار از آهن، روی، سلنیوم، کلسیم، ویتامین D و… در وعده‌های غذایی سالمند بهبود این اختلال را آسان‌تر می‌کند و به حفظ متابولیسم بدن کمک خواهد کرد.
- به مصرف داروی سالمند توجه داشته باشید که به‌هیچ‌وجه داروهای پرکاری تیروئید را سرخود قطع نکنند و مصرف داروها را به او یادآوری نمایید.
- چکاپ پزشکی منظم سالمند پزشکی منظم سالمند مبتلا به هایپرتیروئیدیسم برای تحت‌نظر داشتن وضعیت او ضروری است. این مورد را پشت گوش نیندازید.
جمع‌بندی
در این مقاله به شناخت علائم تیروئید پر کار در سالمندان + عوارض + درمان آن پرداختیم و دانستیم تیروئید پرکار چه خطراتی برای افراد مسن دارد. تیروئید پرکار با بالا بردن ریسک مشکلات قلبی، درمانی سخت‌تر از کم‌کاری تیروئید در افراد مسن دارد و توجه بیشتری برای پیگیری چکاپ‌ها و مصرف داروها می‌طلبد. به همین دلیل، ما در خانه‌ی سالمندان پارسایان که تجربه‌ای طولانی در زمینه‌ی توان‌بخشی و مراقبت از عزیزان شما دارد، از واحدهای پزشکی و پرستاری برخوردار هستیم تا حواسمان جمع رهگیری وضعیت سلامت میهمانانمان باشد.
خدمات رفاهی و اقامتی مرکز پارسایان تنها به این جنبه از نیازهای سالمند مبتلا به تیروئید پرکار ختم نمی‌شود، بلکه تمام ابعاد زندگی او را پوشش خواهد داد و به سلامت روانی سالمندان عزیز به‌اندازه‌ی سلامت جسمانی این عزیزان اهمیت داده می‌شود. بر همین اساس است که ما شعاری داریم و با تمام وجود نیز به آن پایبندیم: «با لبخند وارد شوید» تا لبخندهایی که روی لب‌های میهمانان عزیز پارسایان می‌بینید عمیق‌تر شوند.
پرسش‌های پرتکرار
طوفان تیروئیدی چیست و چه علائمی دارد؟
به حادترین شکل بروز پرکاری تیروئید درمان‌نشده طوفان یا بحران تیروئیدی گفته می‌شود. سرگیجه، اسهال و استفراغ، تپش قلب و تب شدید، گیج و منگی، کاهش سطح هوشیاری و… ازجمله علائم طوفان تیروئیدی هستند.
آیا پرکاری تیروئید خطرناک است؟
درصورت تشخیص و شروع به‌موقع درمان، هایپرتیروئیدیسم اختلالی‌ست کنترل‌پذیر. با این حال، اگر مورد بی‌توجهی قرار گیرد، می‌تواند باعث بروز مشکلات جدی قلبی و عروقی شود و جان سالمند را به‌خطر بیندازد.
تغییرات چهره در سالمندان مبتلا به پرکاری تیروئید شامل چه مواردی می‌شود؟
قرمزی پوست، افتادگی پلک، پف‌کردگی چشم‌ها و…
