خشکی دهان در سالمندان، هم از بیماری‌ها و مشکلات بسیاری در سلامت آن‌ها نشئت می‌گیرد و هم خود منشأ چالش‌ها و عوارضی دیگر خواهد شد. به‌عنوان مثال می‌توان به سندروم شوگرن اشاره کرد؛ این بیماری که به دلیل حمله‌ی سیستم ایمنی بدن به غدد برون‌ریز آن رخ می‌دهد، خیلی زود باعث خشکی دهان در افراد بالای ۶۵ سال خواهد شد و خشکی دهان (Xerostomia) نیز به‌زودی موجب به‌سختی افتادن آن‌ها در غذا خوردن می‌شود و رفته‌رفته سوءتغذیه در سالمندان را به‌وجود می‌آورد.
همین رابطه‌ی دومینووار است که پرداختن به موضوع خشکی دهان در افراد سالخورده را حائز اهمیت می‌کند. بر همین اساس، خانه‌ی سالمندان پارسایان این نوشته را پیشِ‌روی شما قرار داده‌است تا این عارضه را هرچه بیشتر بشناسید و از اینکه خشکی دهان زندگی سالمند عزیزتان را تحت‌الشعاع قرار دهد، جلوگیری کنید. همراه ما باشید.
علت خشکی دهان سالمندان چیست؟
درواقع زروستومیا بخشی از روند طبیعی پیری است که با کاهش ترشح بزاق براثر بالا رفتن سن و کوچک شدن غدد تولیدکننده‌ی آن رخ می‌دهد. خشک شدن دهان می‌تواند موقتی باشد و در موقعیتی خاص، مثلاً قرارگیری در محیطی خشک، ابتلا به سرماخوردگی و کرونا، عود کردن آلرژی یا پس از ورزش و فعالیت بدنی، رخ دهد.
با این‌همه، گاهی هم خشکی دهان شدید است و ماندگار؛ با نوشیدن مایعات، تغییر شرایط یا گذشت زمان از بین نمی‌رود و نشانه‌های دیگری همچون خشکی چشم همراهی‌اش می‌کنند. در چنین مواردی اغلب پای مشکلات زمینه‌ای که باعث خشک شدن دهان افراد مسن می‌شود در میان است و باید برای رسیدگی به آن و تشخیص دلیل اصلی به‌وجودآمدنش به پزشک مراجعه کرد. در ادامه‌ی این مقاله بیشتر به بررسی این دسته از دلایل خشکی دهان می‌پردازیم.
بیماری‌هایی که منجر به خشکی دهان سالمند می‌شوند کدام‌اند؟
از برفک دهان، پوسیدگی دندان‌ها و بیماری‌های مرتبط با عفونت لثه گرفته تا آپنه خواب، گرفتگی بینی و… که علت خشکی دهان و گلوی سالمند در خواب را توضیح می‌دهند، همگی می‌توانند در بروز زروستومیا نقش داشته باشند. درحقیقت حتی میان اضطراب در سالمندان و خشکی دهان نیز پیوندی برقرار است: استرس باعث افزایش سطح کورتیزول می‌شود و این هورمون بر غدد بزاقی تأثیر منفی می‌گذارد.
به‌عنوان یک نمونه‌ی دیگر می‌توان به خشکی دهان و افزایش ادرار در سالمندان اشاره کرد که از عوارض دیابت‌اند؛ درحالی‌که بدن فرد مبتلا به دیابت مجبور است به‌نوعی گلوکز اضافی ناشی از بالا رفتن سطح قند خون را دفع کند، دچار کم‌آبی هم می‌شود. دهیدراته شدن بدن یک علت خشک شدن دهان (زروستومیا) به‌شمار می‌رود.
از این‌ها گذشته، همان‌طور که آسیب‌دیدگی و بیماری کبد در افراد مسن باعث خشکی دهان می‌شود، بیماری‌های کلیوی در سالمندان و خشکی دهان نیز با یکدیگر مرتبط هستند.
درواقع خشکی دهان در کنار التهاب لثه، احساس کردن طعم فلز در دهان و…، از علائم نارسائی کلیه و اورمیا به‌حساب می‌آیند.
سرطان در سالمندان و خشکی دهان را می‌توان از دو منظر بررسی کرد: اول اینکه درمان‌های سرطان می‌توانند سبب بروز زروستومیا شوند و دوم، این عارضه از گویاترین علائم سرطان دهان است.
داروهایی که باعث خشکی دهان افراد مسن می‌شود کدام‌اند؟
خشکی دهان از عوارض بیش از ۳۰۰ نوع داروی مختلف محسوب می‌شود که سالمندان بیشتر از هر گروه سنی دیگری مجبور به مصرفشان هستند، مانند:
- داروهای کنترل فشار خون
- دیابت
- پارکینسون
- ضد افسردگی
- ضد احتقان
- ضد حساسیت
- مسکن و… .
رابطه آلزایمر در سالمندان در سالمندان و خشک شدن دهان نیز به همین برمی‌گردد. به‌علاوه رابطه تیروئید در سالمندان و خشکی دهان هم، گرچه از یک طرف به اختلالات این غده می‌رسد که به‌وجودآورنده‌ی زروستومی‌اند، از سوی دیگر به ید رادیواکتیو مربوط می‌شود: داروی پرکاری تیروئید.
چه کمبودهایی در بدن افراد سالخورده موجب خشکی دهان می‌شوند؟
همیشه یکی از پررنگ‌ترین دلایلی که سلامت افراد در سنین بالا را تحت تأثیر قرار می‌دهد کمبودهایی‌ست که بدنشان با آن‌ها روبه‌روست. برای مثال می‌توان به ارتباط کم آبی در سالمندان و خشکی دهان اشاره کرد: آن‌ها کمتر احساس تشنگی می‌کنند، پس کمتر هم آب می‌نوشند و ادامه یافتن چنین روندی‌ست که آرام‌آرام به‌سوی خشک شدن دهان و دهیدراتاسیون سوقشان می‌دهد.
از این گذشته، افزایش سن باعث وقوع تغییرات اساسی در متابولیسم و نیازهای بدن می‌شود، اما افراد مسن نمی‌توانند به هر دلیلی مثل قبل غذا بخورند؛ درنتیجه نیازهای جسمی‌شان برآورده نخواهد شد و به‌زودی مجبور می‌شوند تا با تبعات کمبود انواع مواد مغذی دست‌وپنجه نرم کنند. یکی از این مواد ویتامین A است که به عملکرد صحیح غدد بزاقی کمک می‌کند و نرسیدن مقدار کافی آن به بدن سالمند او را دچار زروستومیا خواهد کرد.
کمبود ویتامین‌های D، C و گروه B نیز به‌واسطه‌ی نقش مؤثری که در حفظ سلامت دهان و دندان دارند احتمال ابتلای افراد سالخورده به این عارضه را افزایش می‌دهد. کمبود کلسیم در سالمندان و خشک شدن دهان نیز از همین طریق به‌هم ربط پیدا می‌کنند: درحالی‌که این ماده‌ی معدنی استحکام دندان‌ها را تضمین می‌کند، نبود مقدار ضروری آن موجب تضعیف و پوسیدگی دندان‌ها خواهد شد که از دلایل به‌وجودآورنده‌ی زروستومیا است.
خشکی دهان سالمندان چه علائمی دارد؟
شاید اولین نشانه‌ی بروز این عارضه احساس چسبندگی و افزایش غلظت بزاق دهان باشد؛ فرد با تشنگی‌ای دست‌وپنجه نرم می‌کند که به‌راحتی ازبین‌رفتنی نیست. او طعم غذاها را به‌خوبی حس نمی‌کند و دهانش بوی نامطبوعی گرفته‌است. لب‌هایی که پوسته‌پوسته شده‌اند، شیاردار شدن زبان و به‌وجود آمدن زخم و شکاف در گوشه‌های دهان هم از علائم بعدی زروستومیا هستند. این عارضه گلو را دردناک و صدا را خشن می‌کند و به‌صورت اختلال بلع در سالمندان ظاهر می‌شود. علاوه‌بر آن ممکن است حتی به‌شکل دشواری در نفس کشیدن هم خود را نشان دهد.
روش‌های تشخیص خشکی دهان در افراد مسن کدام‌اند؟
در اولین گام، پزشک یا دندان‌پزشک به معاینه‌ی دهان می‌پردازد و درباره‌ی علائم سالمند، بیماری‌های زمینه‌ای او و داروهای مصرفی‌اش می‌پرسد. پس از آن، اگر به بررسی‌های بیشتری نیاز باشد، به‌سراغ گزینه‌هایی همچون انجام آزمایش‌‌های خون یا بزاق، سی‌تی اسکن، MRI، برخی شیوه‌های تصویربرداری پزشکی برای سنجش عملکرد غدد بزاقی، بیوپسی و… می‌رود. این روش‌های تشخیصی بیشتر برای بررسی احتمال ابتلای شخص به سرطان دهان هستند. البته شناسایی سندروم شوگرن در افراد سالخورده نیز، به‌واسطه‌ی تشابه علائم آن با عوارض برخی از داروها یا نشانه‌های بعضی از بیماری‌ها، نیازمند چنین اقداماتی است.
عوارض خشکی دهان در سالمندان چیست؟
بزاق از غده‌هایی که در بناگوش، زیر فک و زبان قرار گرفته‌اند ترشح می‌شود تا بلع غذا را ممکن و به هضم آن کمک کند، باعث راحت‌تر شدن تنفس و سخن گفتن شود و با خنثی کردن اسید ناشی از فعالیت باکتری‌ها در دهان، از دندان‌ها محافظت کند. به این ترتیب، هر چیزی که موجب زروستومیا شود، سبب بروز طیف گسترده‌ای از عوارض خواهد شد که اختلال گفتار در افراد مسن تنها یکی از آن‌هاست.
یک مثال دیگر رابطه‌ی رفلاکس معده در سالمندان و خشکی دهان است؛ اغلب افراد سن‌بالای مبتلا به این بیماری با زروستومیا دست در گریبان‌اند، زیرا آب دهان می‌تواند اسید معده را تعدیل کند و خشکی دهان مانع این روند می‌شود. با این‌همه، بیش از هر چیزی اثرات مخرب خشکی دهان بر سلامت دندان سالمندان است که مورد توجه قرار می‌گیرد. این عارضه شرایط را برای پوسیدگی دندان‌ها و عفونت لثه مهیا می‌کند و این‌چنین است که آرام‌آرام باعث مبتلا شدن فرد به بیماری‌های دیگری می‌شود که دراثر التهاب و عفونت به‌وجود می‌آیند، نظیر عفونت‌های تنفسی، ذات‌الریه و…
برای درمان خشکی دهان چه راه‌هایی وجود دارد؟
گستردگی دلایل به‌وجودآورنده‌ی این عارضه سبب شده‌است که راه‌حل‌های بسیاری نیز برای بهبود آن وجود داشته باشد، از افزایش نوشیدن آب گرفته تا دریافت دارو. این راه‌حل‌ها به دو دسته‌ی زیر تقسیم می‌شوند:
روش‌های درمان پزشکی خشکی دهان سالمندان
زروستومیا اغلب یک نشانه است؛ علامتی از مجموعه علائم یک بیماری مزمن. بر همین اساس روش‌های پزشکی بیشتر بر حل آن مشکل زمینه‌ای متمرکزند و بسته به اینکه مثلاً دیابت دلیل خشکی دهان باشد یا نارسایی کلیه، درمان‌های متفاوتی ارائه می‌دهند. با این‌همه، داروهایی نیز وجود دارند که مشخصاً موجب تحریک غدد بزاقی و افزایش ترشح آب دهان می‌شوند تا زروستومیا را از بین ببرند، مانند سویملین، پیلوکارپین و… .
به‌علاوه محصولات مرطوب‌کننده‌ی دهانی نظیر ژل‌ها و اسپری‌ها هم هستند که به‌عنوان بزاق مصنوعی و برای درمان فوری خشکی دهان سالمند به‌کار می‌روند. اما نکته‌ی حائز اهمیت مشورت با پزشک است. او ممکن است تشخیص دهد که زروستومیای فرد از عوارض داروهایی‌ست که مصرف می‌کند، پس برای حل این مشکل صرفاً دُز یا نوع دارو را تغییر خواهد داد.
درمان خانگی خشکی دهان فرد سالخورده
از مؤثرترین راه‌های تسکین خشکی دهان افراد در سنین بالا، اصلاح رژیم غذایی آن‌هاست. شما می‌توانید ویتامین‌هایی که برای درمان خشکی دهان سالمند مفید هستند را با گنجاندن محصولات غذایی در وعده‌های غذایی‌اش به بدن او برسانید. شامل:
- محصولات لبنی
- ماهی
- گوشت قرمز بدون چربی
- مرکبات
- سیب
- توت‌فرنگی
- انواع کلم
- اسفناج
- آووکادو
- هویج و…
از دیگر نوشیدنی‌ها و خوراکی‌هایی که به سالمندان مبتلا به خشکی دهان کمک می‌کند نیز می‌توان به فلفل‌دلمه‌ای، چای سبز، زنجبیل و… اشاره کرد. گذشته از این‌ها، استفاده از آدامس‌ها یا آب‌نبات‌های بدون قند که با طعم خوشایند خود باعث تحریک غدد بزاقی برای ترشح آب دهان بیشتر می‌شوند هم مفید خواهد بود. در ادامه با راه‌حل‌های خانگی بیشتری برای بهبود خشکی دهان سالمندان آشنا خواهیم شد.
توصیه سرای سالمندان پارسایان برای پیشگیری و درمان خشکی دهان
- رعایت بهداشت دهان و دندان سالمند را جدی بگیرید. آن‌ها باید دو بار در روز مسواک بزنند و حتماً از نخ دندان استفاده کنند تا با خطر پوسیدگی دندان، بروز عفونت و خشکی دهان روبه‌رو نشوند.
- تنفس از راه دهان، چه صرفاً یک عادت باشد و چه دراثر وجود استرس یا گرفتگی بینی درنتیجه‌ی سرماخوردگی و دیگر بیماری‌ها رخ داده باشد، از اصلی‌ترین دلایلی‌ست که باعث خشک شدن دهان می‌شود. سالمند عزیزتان را از این کار حذر دهید یا به او کمک کنید تا مشکلی که باعث نفس‌کشیدنش از دهان شده‌است را پشت‌سر بگذارد.
- مصرف آن دسته از مواد غذایی که خشکی دهان سالمندان را تشدید می‌کند، همچون غذاهای زیادی شور یا شیرین یا چرب، باید کنترل شود.
- سالمند را به ترک سیگار و تنباکو ترغیب کنید. کافئین و الکل هم می‌توانند خشکی دهان را تشدید کنند و باید به فهرست پرهیزها اضافه شوند!
- سعی کنید مواد غذایی که به بهبود خشکی دهان در سالمندان کمک می‌کند را در تمام وعده‌های آن‌ها بگنجانید، مثلاً قرار دادن سبزیجات در کنار غذا یا استفاده از میوه‌ها به‌عنوان میان‌وعده.
- آب را به‌هیچ‌وجه فراموش نکنید؛ آن را در دسترس فرد قرار دهید و نوشیدنش را به او یادآور شوید. حتی رساندن رطوبت کافی به سالمند از طریق دستگاه‌های بخور یا مرطوب‌کننده‌های هوا می‌تواند مؤثر باشد!
- به محصولاتی که برای مصرف سالمند تهیه می‌کنید دقت کنید: بهتر است خمیردندان‌ها حاوی فلوراید باشند و دهان‌شویه‌ها فاقد الکل.
- چکاپ سالمندان بسیار مهم است. حتماً دو بار در سال را برای بردن آن‌ها به دندان‌پزشکی اختصاص دهید تا هیچ حفره یا پوسیدگی‌ای از قلم نیفتد و موجب بروز عفونت نشود.
جمع‌بندی
در این مقاله با خشکی دهان آشنا شدیم: عارضه‌ای بسیار شایع در همه‌ی سنین که اگر ماندگار باشد و با چند راه‌حل خانگی رفع نشود، نشانه‌ی وجود یک بیماری زمینه‌ای در افراد بالای ۶۵ سال خواهد بود و باید مورد پیگیری پزشکی قرار گیرد.
سرای سالمندان پارسایان با داشتن واحد‌های پزشکی و دندان‌پزشکی، فراهم آوردن امکانات رفاهی و پرستاری لازم برای ایجاد یک سبک زندگی سالم و بدون استرس، و نظارت بر کیفیت رژیم غذایی میهمانان عزیز و گرامی خود اجازه نخواهد داد که زروستومیا آن‌ها را آزار دهد و به‌آرامی سخن گفتن، غذا خوردن و حتی تنفس را برایشان مشکل کند.
ما برآنیم تا خانه‌ای امن برای اقامت عزیزان شما باشیم: پس به این خانه «با لبخند وارد شوید»، اگر برای مراقبت و توان‌بخشی سالمند خود به کمک حرفه‌ای نیاز دارید، پارسایان را امین خود بدانید و درصورتی‌که انتقاد یا پیشنهادی برای بهبود خدمات این مرکز دارید، آن را به ما هدیه بدهید.
سؤالات متداول:
چه زمانی برای خشکی دهان سالمند باید به دکتر مراجعه کرد؟
وقتی که این عارضه ماندگار و شدید باشد و علائم دیگری نیز در کنار آن بروز پیدا کنند.
خشکی مداوم دهان در افراد مسن خطرناک است؟
زروستومیا یک عارضه است که به‌خودی‌خود خطرآفرین نخواهد بود، اما تداوم آن، هم می‌تواند نشانه‌ی برخی مشکلات در سلامت سالمند باشد و هم ممکن است موجب اختلال در بلع و گفتار یا سوءتغذیه گردد.
خشکی شدید دهان نشانه وقوع چه بیماری‌هایی است؟
برخی بیماری‌های خودایمنی نظیر سندروم شوگرن و یا دیابت، عفونت‌ها و بیماری‌های لثه، سرطان دهان و…
کمبود چه ویتامینی باعث خشکی دهان فرد مسن می‌شود؟
ویتامین A
