تیروئید، غده‌ی کوچکی که در جلوی گردن قرار دارد، مسئول تنظیم بسیاری از عملکردهای بدن به‌واسطه‌ی تولید و ترشح یک‌سری هورمون‌ها به خون است، پس هر آسیبی که متوجه آن شود میتواند مقدمه‌ی به‌وجود آمدن عوارض جدی بعدی گردد. در این میان اختلالات تیروئید که خود را به‌شکل کم‌کاری یا پرکاری نشان می‌دهند، تیروئیدیت‌ها، تومورهای خوش‌خیم یا بدخیم، بیماریهای خودایمنی مرتبط با این غده‌ی درون‌ریز و… همگی از مشکلاتی هستند که با بالا رفتن سن احتمال بروزشان افزایش می‌یابد. به همین دلیل برآن شده‌ایم تا این مطلب را به شناخت بیشتر اختلال تیروئید در سن بالا اختصاص دهیم و با ارائه‌ی چند توصیه‌ی کارآمد، یاری‌دهنده‌ی مراقبین این عزیزان باشیم.
تیروئید مسئول چه فرایندهایی در بدن است؟
بدن از گرد هم آمدن میلیون‌ها سلول تشکیل شده‌است و همه‌ی این سلول‌ها برای ادامه‌ی فعالیت خود به سوخت‌وساز نیاز دارند. تنظیم این فرایند که با عنوان متابولیسم از آن یاد میشود، بزرگ‌ترین مسئولیت غده تیروئید است.
این غده‌ی پروانه‌ای‌شکل دو هورمون تیروکسین (T4) و تری یدوتیرونین (T3) را تولید می‌کند تا سوخت‌وساز بدن به‌درستی انجام شود و به این واسطه بر رشد و تکامل طبیعی بدن، تنظیم دمای آن، خلق‌وخوی انسان و عملکردهایی همچون نفس کشیدن، هضم غذا و حتی ضربان قلب تأثیر می‌گذارد.
از این‌ها گذشته، تیروئید مسئول تولید کلسی تونین نیز هست: هورمونی که در متابولیسم کلسیم و حفظ سلامت استخوان‌ها نقشی کلیدی دارد و کمبود یا از تعادل خارج شدن آن میتواند یکی از دلایل بروز پوکی استخوان در سالمندان باشد.
تغییرات تیروئید در سالمندی
به‌طور کلی با افزایش سن، اگر پای برخی اختلالات و بیماریهای مرتبط با تیروئید در سالمندان در میان نباشد، اثراتی جزئی بر این غده و هورمون‌های آن دارد. برای نمونه ممکن است با افزایش سن، تیروئید کمی تغییر حجم و اندازه دهد و در گردن به‌سمت پایین حرکت کند. همچنین سطح ترشح T3 کاهش خواهد یافت که بروز تغییرات متابولیسم در افراد بالای ۶۵ سال را توجیه می‌کند.
با این‌همه هیچ‌کدام از این تغییرات تیروئید در سالمندی غیرطبیعی و خطرآفرین نیستند بلکه آنچه باید جدی گرفته شود و مورد پیگیری قرار گیرد، آشکار شدن نشانه‌هایی‌ست که خبر از حاد شدن تیروئید در سالمندان می‌دهند.
یکی از دلایل افسردگی در سالمندان اختلالات تیروئید است. با اقدام به‌موقع و انجام آزمایش‌های مرتبط می‌توان به علت اصلی افسردگی پی برده و برای درمان اقدام کرد.
علائم بیماری تیروئید در افراد مسن
در حقیقت علائم بیماری تیروئید در افراد مسن به نوع عارضه‌ای که به آن مبتلا شده‌اند وابسته است؛ هم سالمندی که دچار خستگی، بی‌حوصلگی و افسردگی شده ممکن است از اختلالات تیروئید در رنج باشد؛ و هم سالمندی که با اضطراب و بی‌قراری دست‌وپنجه نرم می‌کند! اختلال در تیروئید حتی میتواند خواب سالمندان را تحت تاثیر قرار دهد.
بسیاری از این علائم وقتی که در سنین پایین‌تر رخ می‌دهند، آن‌قدری توی چشم می‌زنند که فرد پیگیر سلامتی خود شود، اما در افراد سالخورده معمولاً این نشانه‌ها را با علائم دیگر بیماری‌ها یا کم‌توانی‌های معمول ناشی از سالخوردگی اشتباه می‌گیرند.
این موضوع به‌خصوص بیشتر درمورد سالمندانی که به کم‌کاری تیروئید دچارند صدق می‌کند؛ افراد سالخورده مبتلا به کم کاری تیروئید ممکن است با مشکلاتی نظیر مواردی که در ادامه این مطلب از مرکز نگهداری سالمندان ذکر میشود دست در گریبان باشند.
- خشکی پوست
- یبوست
- سختی در تمرکز و به‌یادآوری
- افزایش مشهود وزن
- گرفتگی عضلانی و کوفتگی کلی بدن
- کم‌طاقتی دربرابر سرما و…
حتی بی‌اشتهایی در سالمندان نیز میتواند با این اختلال مرتبط باشد. با این حال مشاهده‌ی چنین علائمی در افراد سالخورده جدی گرفته نمی‌شود، زیرا آن‌ها را جزو طبیعت پیری می‌دانند. به همین دلیل برخی از متخصصان پیشنهاد می‌کنند که افراد بالای ۶۵ سال به‌طور مرتب مورد چکاپ قرار گیرند یا درصورتی‌که با چنین نشانه‌هایی روبه‌رو شدند، با دادن آزمایش سطح TSH خون خود را بسنجند.
با انجام چهار اقدام می‌توانید درد شدید اولیه اسپاسم عضلانی را پشت سر بگذارید.
درمان خانگی گرفتگی عضلات پا در سالمندان
سنجش سطح TSH برای تشخیص تیروئید
درحالی‌که تیروئید مسئول متابولیسم بدن است، هیپوفیز مسئول تیروئید است! این غده که در قاعده‌ی مغز جای دارد، هورمونی تولید می‌کند که با عنوان TSH شناخته میشود؛ همین هورمون هست که وظیفه‌ی تنظیم مقدار هورمون‌های ترشح‌شده توسط تیروئید را برعهده دارد.
بر همین اساس برای تشخیص اختلالات تیروئید در سن بالا، نمونه‌ی خون گرفته میشود؛ وجود TSH بالاتر از میزان معمول نشان‌دهنده‌ی کم‌کاری تیروئید در سالمندان است و کمتر بودن مقدارش نشانگر تیروئید پرکار. حال منظور از این میزان معمول چیست و به‌طور کلی سطح TSH خون چقدر باید باشد؟ باید بگوییم که هر آزمایشگاه محدوده‌ی طبیعی وجود این هورمون را در برگه‌های آزمایش خود قید می‌کند، با این‌همه ما نیز در ادامه و در جدول سطح TSH نرمال و غیرنرمال در تمام سنین این بازه‌ها را مشخص کرده‌ایم:
جدول سطح TSH نرمال و غیرنرمال در تمام سنین
سن | سطح TSH نرمال | سطح TSH کم | سطح TSH زیاد |
۱۸ تا ۳۰ سال | ۰.۵ تا ۴.۱ mU/L | کمتر از ۰.۵ mU/L | بیشتر از ۴.۱ mU/L |
۳۱ تا ۵۰ سال | ۰.۵ تا ۴.۱ mU/L | کمتر از ۰.۵ mU/L | بیشتر از ۴.۱ mU/L |
۵۱ تا ۷۰ سال | ۰.۵ تا ۴.۵ mU/L | کمتر از ۰.۵ mU/L | بیشتر از ۴.۵ mU/L |
۷۱ تا ۹۰ سال | ۰.۴ تا ۵.۲ mU/L | کمتر از ۰.۴ mU/L | بیشتر از ۵.۲ mU/L |
اضطراب در سالمندان مبتلا به تیروئید
بسیاری اضطراب در سالمندان مبتلا به تیروئید را محدود به اختلال پرکاری آن می‌دانند. در این عارضه که به دلیل ترشح بیش از اندازه‌ی هورمون‌ها سرعت متابولیسم بدن و تپش قلب بالا می‌رود، شخص به‌شدت تحریک‌پذیر میشود و حد بالایی از استرس را تجربه می‌کند. با این‌همه افسردگی، بی‌حالی و نوسانات خلقی در کم‌کاری تیروئید نیز می‌توانند به‌وجودآورنده‌ی اضطراب باشند.
ضربان قلب بالا و شدید همراه با درد قفسه سینه در سالمندان از اورژانس‌های پزشکی و علائم بیماری قلبی در سالمندان است که نباید نادیده گرفته شوند و باید به سرعت برای معالجه اقدام کرد.
عوارض اختلالات تیروئید بر سالمندان
اختلالات و بیماریهای مرتبط با تیروئید در سالمندان را نباید دست‌کم گرفت، زیرا از آنجایی که سطح تأثیر این غده و هورمون‌هایش بسیار گسترده است، سطح تخریب عارضه‌هایی که گریبانگیر آن میشود نیز بسیار بالا خواهد بود. برخی از جدی‌ترین عوارض اختلالات تیروئید بر سالمندان عبارت‌اند از:
اثرات مخرب تیروئید بر مغز افراد مسن
تیروئید، همان‌طور که بر رشد مغز در روزهای اولیه‌ی عمر اثر می‌گذارد، بر عملکرد صحیح آن در سال‌های آتی نیز مؤثر است. به همین سبب اختلالات تیروئید در سالمندان، چه از نوع تیروئید کم‌کار باشند و چه پرکار، اثرات مخربی برروی مغز دارند.
برای نمونه می‌توان به بروز مه مغزی در سالمندان به دلیل تیروئید اشاره کرد: عارضه مه مغزی به علائمی همچون موارد زیر اشاره دارد.
- کاهش عملکردهای شناختی
- ضعف در انجام کارهای ذهنی و تصمیم‌گیری
- فراموشی
- گیجی
- ناتوانی در توجه و تمرکز و…
به‌علاوه ممکن است افراد درگیر با عوارض اختلالات تیروئید بر سالمندان دچار مواردی شوند که همگی نشان از اثرات مخرب تیروئید بر مغز افراد سالمند دارند. به عنوان مثال:
- تغییرات خلقی و عاطفی
- کم شدن هماهنگی حرکتی
- تحریک‌پذیری
- افسردگی
- استرس
در کنار تمام این‌ها، برخی از این علائمی که نام بردیم – مانند اضطراب، افسردگی و اختلال خواب – موجب سردرد در سالمندان مبتلا به تیروئید میشوند که معمولاً سردرد تنشی است و به‌طور مرتب تکرار میشود.
علت فراموشی ناگهانی در سالمندان چیست؟ برای درمان و بررسی به چه دکتری باید مراجعه کرد؟
تیروئید و ضعف عضلانی در سالمندان
شاید زیاد با مشکلات راه رفتن سالمندان به دلیل تیروئید آشنا نباشید یا آن‌ها را عجیب و نهایتاً مرتبط با اثرات مخرب تیروئید بر مغز افراد مسن ندانید، اما حقیقت این است که هم پرکاری و هم کم‌کاری این غده باعث بروز ضعف‌های عضلانی افراد مسن خواهند شد.
این اختلالات می‌توانند دلیل بروز میوپاتی در سالمندان شوند: عارضه‌ای که عضلات بدن را درگیر می‌کند و عملکرد آن‌ها تحت تأثیر قرار می‌دهد. از علائم میوپاتی می‌توان به ضعف، اسپاسم و سفتی عضلات اشاره کرد. میوپاتی در سن بالا دردهای جسمی ناشی از بیماری تیروئید در سالمندان را توضیح می‌دهد، زیرا یکی از نشانه‌های آن دردهایی‌ست که نه‌فقط درحین حرکت دادن عضله‌ها که حتی در هنگام استراحت و بی‌حرکتی آن‌ها نیز ممکن است رخ نشان دهند.
بیماریهای پوستی در سالمندان مرتبط با تیروئید
از دیگر عوارض اختلالات تیروئید بر سالمندان مشکلات پوست و مویی‌ست که تجربه می‌کنند. کم‌کاری تیروئید باعث خشکی و رنگ‌پریدگی پوست میشود، ناخن‌ها را نازک می‌کند و رشد موها را کُند و درعوض ریزششان را زیاد.
تیروئید پرکار اما پوست را ملتهب خواهد کرد و شخص را گرفتار تعریق، خارش و یا حتی کهیر. این عارضه باعث پوکی و شکنندگی ناخن‌ها در عوضِ افزایش سرعت رشد آن‌ها میشود و درباره‌ی موها نیز ریزش شدیدی به‌وجود می‌آورد.
مشکلات چشم در سالمندان مرتبط با تیروئید
این را بدانید که مشکلات چشمی در کمین سالمندانی‌ست که تیروئیدشان کم‌کار یا پرکار است. این عارضه‌ها می‌توانند واقعاً جدی باشند و به کاهش بینایی یا حتی از دست رفتن آن منجر شوند، اما درصورت تشخیص به‌موقع و رعایت یک‌سری توصیه‌های پزشکی درمان‌پذیرند. از علائم مشکلات چشم در سالمندان مرتبط با تیروئید می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- جمع شدن پلک‌ها
- ناتوانی در بستن کامل چشم‌ها
- خشکی چشم
- سوزش و خارش چشم‌ها
- احساس فرو رفتن جسم خارجی در چشم
- درد در کاسه‌ی چشم‌ها
- دوبینی و…
دوبینی، مه مغزی و خستگی بیش از حد که متناسب با فعالیت فرد نیست، مشکل در راه رفتن از عوارض بیماری ام اس هستند.
عوارض نخوردن قرص تیروئید
اختلالات تیروئید در سالمندان گرچه می‌توانند تبعاتی جدی داشته باشند، به‌طور معمول با چند داروی خاص قابل‌درمان‌اند. برای کم‌کاری تیروئید داروهایی تجویز میشوند که می‌توانند کمبود ترشح هورمون‌های این غده را جبران کنند. البته مشاهده‌ی تأثیر این قرص‌ها ممکن است کمی طول بکشد، اما اگر به‌طور ناگهانی از مصرف آن‌ها خودداری شود، به‌زودی علائم کم کاری تیروئید فرد مسن برمی‌گردند و شدت می‌گیرند، علائمی همچون:
- نوسان فشارخون در سالمندان
- افزایش سطح کلسترول فرد مسن
- کاهش دمای بدن
- خستگی بی دلیل سالمند که توجیهی ندارد
- افسردگی
- مشکلات حافظه و… .
درباره‌ی پرکاری تیروئید نیز، گرچه داروها کارایی معکوسی دارند و به‌منظور کاهش هورمون‌های ترشح‌شده تجویز میشوند، نتیجه‌ی قطع سرخود و یکباره‌ی آن‌ها به‌شکل بازگشت و تشدید علائم بروز می‌کند؛ در چنین موقعیتی باید منتظر شروع مجدد علائم پرکاری تیروئید سالمند باشیم که شامل این موارد خواهد بود:
- اضطراب و بی‌قراری سالمند
- حملات پانیک
- کاهش وزن شدید فرد مسن
- ضعف عضلانی سالمند
- اسهال و استفراغ
- تپش قلب بالا و…
اما ماجرا به همین‌جا ختم نمی‌شود. عوارض نخوردن قرص تیروئید ممکن است افراد سالخورده را به‌سوی کما یا طوفان تیروئیدی سوق دهد که دو تا از حادترین عوارض تیروئید کم‌کار و پرکار هستند.
بی‌نظمی در تپش قلب یا آریتمی قلبی از عوارض سکته قلبی در سالمندان هستند و باید کنترل شود به‌خصوص زمان نگرانی یا استرس در غیراین‌صورت ممکن است دلیل وقوع دوباره سکته قلبی باشد.
مواد غذایی مفید برای سالمندان مبتلا به اختلالات تیروئید
در حقیقت بار درمان مشکلات و بیماریهای مرتبط با تیروئید در سنین بالا بر دوش داروهاست، نه رژیم غذایی سالمندان. با این حال رعایت یک‌سری نکات در این زمینه میتواند کمک‌کننده باشد.
برای نمونه برای آن دسته از افراد سالخورده‌ای که دچار کم‌کاری تیروئید هستند، بهتر است رژیمی درنظر گرفته شود که سرشار از ید باشد، زیرا این ماده‌ی مغذی اصلی‌ترین عنصری‌ست که تیروئید برای تولید هورمون‌هایش از آن استفاده می‌کند. اگر بخواهیم چند تا از این مواد غذایی مناسب برای کم کاری تیروئید را نام ببریم، باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- لبنیات
- ماهی‌های آب شور
- تخم‌مرغ
- غذاهای دریایی
در مقابل، آنچه در رژیم غذایی افراد دارای تیروئید پرکار گنجانده میشود بهتر است چندان یددار نباشد، مانند:
- آجیل بدون نمک
- عسل
- سیب‌زمینی
- جو دوسر و… .
به‌علاوه سبزیجاتی که با عنوان چلیپایی شناخته میشوند – مانند انواع کلم‌ها – می‌توانند برای سالمندان با مشکل پرکاری تیروئید مفید باشند، درحالی‌که برای مبتلایان به کم‌کاری تیروئید چندان مناسب نیستند و احتمال دارد در جذب ید اختلال ایجاد کنند. اما انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی برای هر دو سر این طیف مناسب‌اند و باعث تقویت آن‌ها خواهند شد.
توصیه خانه سالمندان پارسایان به خانواده‌ها و مراقبین سالمند مبتلا به اختلالات تیروئید
۱. مراقب باشید سالمند حتماً داروهای خود را به‌موقع مصرف کند.
۲. در تنظیم وعده‌های غذایی او دقت کنید که مقدار غذا مناسب باشد و در خوردن زیاده‌روی نکند.
۳. بدن سالمند به ۱۰ تا ۱۲ ساعت استراحت پس از صرف آخرین وعده‌ی غذایی نیاز دارد تا به ترشح هورمون‌های تیروئید بپردازد، پس به زمان و نظم غذا خوردن او اهمیت دهید.
۴. سالمند مبتلا به اختلالات تیروئید ممکن است به‌شدت مضطرب، افسرده یا تحریک‌پذیر باشد یا از دردهای جسمی رنج ببرد؛ او نیازمند صبوری و مدارای شماست.
- چکاپ منظم سالمندان درگیر با مشکلات تیروئیدی فراموشتان نشود.
جمع‌بندی
در این مطلب آموختیم که تیروئید چه نقشی در بدن دارد و اگر افراد بالای ۶۵ سال به اختلالات مربوط به این غده‌ی درون‌ریز مواجه شوند، با چه عوارضی روبه‌رو خواهند بود. خانه‌ی سالمندان پارسایان، با تجربه‌ی بیست‌ساله‌اش در میهمان‌داری از عزیزان سالمند، مأمنی امن برای این افراد خواهد بود. ما مراقب تغذیه، بهزیستی و سلامتی سالمندان مبتلا به بیماریهای مرتبط با تیروئید هستیم، اما آماده‌ی هدیه گرفتن انتقادات و پیشنهادات ارزنده‌ی شما نیز خواهیم بود؛ البته به یک شرط: با لبخند وارد شوید!
سؤالات متداول:
آیا تیروئید باعث گیجی در افراد مسن میشود؟
بله؛ از عوارض تیروئید کاهش عملکردهای شناختی و بروز مه مغزیست که میتواند موجب گیجی در افراد سالمند شود.
مواد غذایی که سالمندان مبتلا به تیروئید نباید استفاده کنند کداماند؟
غذاهای فرآوریشده، الکل، کافئین، خوراکیهای حساسیتزا و… .
آیا تیروئید در سنین بالا دردناک است؟
بله؛ اختلالات تیروئید باعث ضعف، گرفتگی و دردهای عضلانی میشوند.
چه ساعت‌هایی در روز علائم تیروئید در سالمندان تشدید میشود؟
تشدید علائم تیروئید در سالمندان بیشتر از اینکه به ساعت مشخصی از روز بستگی داشته باشد، به موقعیت‌های خاصی که تجربه می‌کنند وابسته است. برای نمونه خواب ناکافی شبانه موجب تشدید علائم در طول روز خواهد شد.
