سالمندی و افزایش سن با تضعیف تدریجی عملکرد ارگان‌های مختلف بدن همراه است. مشکلات مربوط به دستگاه گوارش در دسته شایع‌ترین مشکلات سالمندان قرار می‌گیرند که یکی از مهم‌ترین اختلالات گوارشی، اختلال بلع در سالمندان است. اگر می‌خواهید با این اختلال در سالمندان به طور کامل آشنا شوید، این مطلب از سایت خانه سالمندان پارسایان را تا انتها مطالعه کنید.
دیسفاژی چیست؟
دیسفاژی یک اصطلاح پزشکی است که به مشکلات در بلع اشاره دارد. بلع یک فرآیند پیچیده است که اعصاب و گروه‌های عضلانی مختلف در آن درگیر می‌شود؛ اما به طور کلی بیشتر اوقات ما این فعالیت را به طور طبیعی و غیرارادی انجام می‌دهیم.
دیسفاژی یا اختلال در بلع زمانی اتفاق می‌افتد که سیگنال‌های مغز نمی‌توانند به درستی حرکات بلع را هماهنگ کنند. به عنوان مثال، این اتفاق ممکن است در افرادی که دچار سکته مغزی شده‌اند رخ دهد؛ اختلال بلع یکی از عوارض سکته مغزی است که با تأثیر بر روی نورون‌ها در سراسر بدن باعث مشکل در بلع یا قورت دادن غذا به سختی می‌شود.
اگر عضلات یا ساختارهای کمک کننده به بلع به هر دلیلی آسیب ببینند؛ دیسفاژی اتفاق می‌افتد. به عنوان مثال، عضلات ضعیف فک به دلیل کهولت سن نمی‌توانند غذا را به درستی در دهان حرکت دهند؛ به این ترتیب سالمند هنگام قورت دادن غذا با سختی و درد مواجه خواهد شد.
تمام افراد در سنین مختلف ممکن است با مشکلات در بلع روبه‌رو شوند، اما مشکل قورت دادن غذا در افراد مسن بیشتر رخ می‌دهد که در حقیقت نشانه‌ای از فرآیند طبیعی پیری است. در این دوره، تغییراتی در ساختار آناتومیکی بدن اتفاق می‌افتد و افراد مسن در معرض بیماریهای عصبی بیشتری قرار دارند که بر بلع تأثیر می‌گذارند.
انواع مشکلات بلع در سالمندان
انواع دیسفاژی یا مشکلات در بلع به طور کلی به دو نوع تقسیم می‌شوند:
- دیسفاژی اوروفارنژی
- دیسفاژی مری
دیسفاژی اوروفارنژی:
شامل مشکلات در مراحل اولیه بلعی می‌شود، مانند حرکت غذا یا مایعات از دهان به گلو. این اختلال معمولاً ناشی از مشکلات در عضلات و اعصاب کنترل کننده دهان و گلو است.
دیسفاژی مری:
این نوع دیسفاژی با مشکلات در مراحل بعدی بلعی، مانند عبور غذا از مری و ورود به معده، مشخص می‌شود. علاوه بر این، ممکن است ناشی از نقایص ساختاری یا عملکردی در مری باشد. مشکلات بلع در سالمندان ممکن است ناشی از سوء هضم اسید معده نیز باشد. فرد مسن بر اثر دیسفاژی مری احساس می‌کند؛ غذا در پایین گلو یا در قسمت سینه گیر کرده است. این موارد از نشانه‌های خطرناک رفلاکس در سالمندان هستند.
سالمندان دچار اختلال بلع برای نوشیدن مایعات رقیق مثل آب دچار مشکل می‌شوند به همین دلیل از نوشیدن مایعات امتناع کرده و در معرض کم آبی قرار می‌گیرند.
آیا اختلال بلع در سالمندان خطرناک است؟
اختلالات بلع در افراد سالمند می‌توانند عوارض خطرناک و جدی ایجاد کنند که منجر به مشکلات جدی در سلامتی و کیفیت زندگی فرد سالخورده گردند. در ادامه این مطلب از مرکز مراقبت از سالمندان برخی از عوارض خطرناک اختلال بلع در افراد سالخورده را مرور می‌کنیم:
- آسپیراسیون (ورود غذا یا مایعات به راه هوایی)
زمانی که غذا، مایعات یا اشیاء دیگر وارد راه هوایی (حلق و تراشه ریه) می‌شوند، می‌توانند عفونت‌های تنفسی جدی (مانند زخم‌های ریه، التهابات تنفسی، عفونت‌های خونی) ایجاد کرده و در برخی موارد، منجر به بیماری آسم در سالمندان، عفونت‌های حاد تنفسی و حتی فشارخون بالا شود. - فشارخون بالا (هیپرتانسیون)
آسپیراسیون می‌تواند باعث فشارخون بالا در افراد مسن شده و خطر بیماریهای قلبی-عروقی افزایش می‌یابد که برای سالخوردگان بسیار خطرناک است. - تغذیه ناکافی و کمبود وزن
افراد سالخورده با اختلالات بلع، به دلیل مشکل در قورت دادن یا گیر کردن غذا در گلو در نتیجه مصرف ناکافی غذا و مایعات، با کمبود تغذیه و کاهش وزن مواجه شوند. - خفگی و آسیب به راه گوارشی
آسپیراسیون می‌تواند به خفگی (خفگی غذا یا مایعات در حلق) منجر شده و در برخی موارد، آسیب‌های جدی در دستگاه گوارشی (مانند تورم، التهابات و خراش‌ها) ایجاد کند. - عفونت‌های مکرر تنفسی
آسپیراسیون مکرر می‌تواند منجر به عفونت‌های مزمن تنفسی شود. این موضوع عامل تعداد زیادی از بیماریهای تنفسی در افراد سالخورده است. - تأثیرات روانی و اجتماعی
مشکلات بلع می‌تواند باعث اضطراب و افزایش افسردگی در سالمندان، اجتناب از مصرف غذا و حتی پرهیز از مواجهه اجتماعی شود.
علائم بیماری قلبی در سالمندان که نباید نادیده بگیرید!
اختلال بلع عصبی چیست؟
اختلال بلع یکی از مشکلات شایع در سیستم گوارشی است که باعث عدم عملکرد صحیح دهان و مری، جهت منتقل کردن غذا و مایعات به معده می‌شود. مشکلات ناشی از بلع باعث قورت دادن غذا با درد، ناتوانی در هضم غدا یا به اصطلاح رو دل کردن همچنین مشکلات موقع دفع را برای افراد رقم می‌زند. تحقیقات نشان داده‌اند که اضطراب و استرس به طور مستقیم با اختلال بلع افرد سالمند در ارتباط است.
این بدان معناست که استرس زیاد و اضطراب در سالمندان به عنوان عوامل موثر در بروز اختلال در بلع عمل می‌کنند. اختلال بلعی که به دلیل نقص در سیستم‌های عصبی بروز پیدا می‌کند، به نام “اختلال بلع عصبی” شناخته می‌شود. در ادامه برخی از بیماری‌هایی که با اختلال بلع در سالمندان مرتبط هستند را باهم بررسی می‌کنیم:
اختلال بلع در بیماران مبتلا به ام اس
بیماری ام اس (مالتیپل اسکلروزیس یا Multiple Sclerosis) یک بیماری نورودجنریتو مزمن است که بر توانایی سیستم عصبی مرکزی، از جمله مغز و نخاع، تأثیر می‌‌گذارد. در بیماری MS به دلیل تخریب مایلین (پوشش عصبی) اختلال در سلول‌های عصبی به وجود می‌آید که منجر به مشکلات حرکتی و حسی خواهد شد. مشکلات بلع (دیسفاژی) یکی از عوارضی است که سالمندان مبتلا به ام اس ممکن است با آن مواجه شوند.
اختلال بلع در سالمند مبتلا به پارکینسون
پارکینسون یک بیماری عصبی مزمن است که بر توانایی کنترل حرکتی افرادرا با اختلال مواجه می‌کند. اختلال بلع در سالمندان مبتلا به پارکینسون در توانایی بلعیدن غذا و نوشیدن با مشکل مواجه می‌شوند. اختلالات بلع می‌تواند در هر مرحله‌ای از بیماری پارکینسون رخ دهد، اما معمولاً با گذشت زمان و پیشرفت بیماری شدت آن نیز افزایش می‌یابد.
علت اختلال بلع در سالمند آلزایمری
آلزایمر یک بیماری عصبی و تاخیری است که تأثیر مخرب بر توانایی افراد برای انجام وظایف روزمره، افکار، حافظه، تمرکز و دیگر توانایی‌های ذهنی دارد. اختلال بلع (دیسفاژی) یکی از مشکلات سالمندان مبتلا به آلزایمر (یک نوع بیماری نورودجرنریتو مغزی) است. تضعیف عضلات و اعصاب مرتبط با بلع همچنین عدم توان در پردازش صحیح و به موقع پیام‌های عصبی، علت اختلال بلع در سالمندان آلزایمری است.
اختلال بلع در سالمندان بعد از سکته مغزی
اختلال بلع بعد از سکته مغزی نسبت به سایر موارد شیوع بیشتری دارد و مشکلات خاصی را برای بیمار ایجاد می‌کند. عوارض بلع به صورت گسترده و متنوع بعد از سکته مغزی در سنین بالا بر کاهش کیفیت زندگی فرد تأثیر جدی خواهد گذاشت.
روش تشخیص اختلال بلع در سالمندان
تشخیص مشکلات بلع توسط پزشک بر اساس نشانه‌ها، تاریخچه پزشکی، ارزیابی جسمانی و انجام آزمون‌های تشخیصی انجام می‌شود. در ادامه، نحوه‌ی تشخیص بلع بر اساس نشانه‌ها و روشهای معمولی بررسی آن آورده شده است:
- گرفتگی و مشکلات بلع:
- سوابق بلع ناصحیح، حس خفگی زمان غذا خوردن، احساس گرفتگی و گیر کردن غذا در گلو.
- مشکلات در هنگام بلعیدن، مانند درد یا مشکل در قورت دادن غذا.
- خشکی دهان و گلو.
- تغییرات در وزن و تغذیه:
- افت وزن غیرتوجیهی، عدم تمایل به مصرف مواد غذایی و در نتیجه سوء تغذیه سالمند به دلیل مشکلات بلع و مصرف کمتر غذا و مایعات.
- آسیب به راه هوایی:
- حین بلع، احساس افتادن غذا یا مایعات به راه هوایی (آسپیراسیون) و علائم مرتبط با آن، از جمله سرفه، خفگی، گلو درد و عفونت تنفسی.
- تغییرات صدا و گفتار:
- تغییرات در صدا، گفتار یا قدرت صحبت کردن می‌تواند نشانه‌هایی از مشکلات بلع در افراد سالخورده باشند.
- آزمایش جسمانی و ارزیابی بالینی:
- بررسی دقیق دهان و گلوی سالمند توسط پزشک، از جمله ارزیابی ترکیبات ساختاری، التهابات، زخم‌ها یا تورم‌ها.
- ارزیابی عضلات بلعایی سالمند و ارزیابی قدرت و کارکرد آنها.
- آزمون‌های تشخیصی:
- تصویربرداری: از جمله انجام اسکوپی (فیبروآپتیک ویدئوسکوپی) برای بررسی دقیق اعضای بلعایی و تصاویر X-ray و CT scan برای مشاهده تغییرات ساختاری.
- آزمایشات عملکردی بلعایی (آسوج، مانومتری): این آزمایشات معمولاً برای ارزیابی عملکرد و کنترل عضلات بلعایی سالمندان دچار اختلال بلع استفاده می‌شوند.
- آزمون‌های غذاخوری: این گروه آزمایشات معمولاً با استفاده از مایعات مختلف انجام می‌شوند تا از توانایی بلع و عملکرد دستگاه بلعایی بیمار سالخورده اطلاعات بیشتری بدست آید.
مشکل اختلال بلع و گیر کردن غذا در گلو یکی از دلایل بی اشتهایی در سالمندان است. که ممکن است به لاغر شدن بیش از حد و سوء تغذیه منجر شود.
عوارض ناشی از اختلال بلع
دیسفاژی انواع مختلفی دارد و علائم آن فرد به فرد متغیر است. علائم شایع دیسفاژی در سالمندان عبارتند از:
- سرفه یا خفگی در حین خوردن یا نوشیدن
- احساس گیر کردن غذا یا مایعات در گلو یا سینه
- درد یا ناراحتی در حین بلع
- استفراغ در هنگام خوردن یا نوشیدن
- کاهش وزن ناخواسته ناشی از اجتناب از خوردن
- عفونت‌های تنفسی مکرر، زیرا غذا یا مایعات ممکن است وارد مسیر هوایی شوند.
- عدم توانایی در خوردن و آشامیدن
- خشک شدن لب‌ها
- خارش گلو
- سوزش مزاج (بواسیر)
- تغییر در صدا (خس‌خس)
- درد قفسه سینه
درمان اختلال بلع در سالمندان
اگر پزشک برای شما یا سالمند عزیزتان اختلال بلع تشخیص داده باشد، برای درمان روشهای مختلفی وجود دارد. البته هر درمان به نوع دیسفاژی و علت آن بستگی دارند:
درمان برای دیسفاژی اوروفارنژی: متخصص مراقبت‌های بهداشتی بیمار را به گفتاردرمان ارجاع داده تا به توانبخشی پرداخته شود. درمان شامل تمریناتی برای تحریک اعصاب و هماهنگ‌سازی بخش‌های مختلف عضلانی مرتبط با بلع است. در این نوع از توانبخشی جهت بلع راحت و موثرتر روشهای مختلفی برای قرار دادن سر یا زبان به بیمار آموزش داده می‌شود.
درمان برای دیسفاژی مری: درمان این نوع از اختلال بلع، با تشخیص پزشک متخصص سالمند شامل تغییر در رژیم غذایی، داروها یا حتی جراحی گشاد کردن مری است.
در مواردی که سالمند به دلیل کهولت سن و بیماریهای مختلف زمینه‌ای دچار دیسفاژی شدید است و به درمان‌ها پاسخ نمی‌دهد، احتمالا پزشک استفاده از لوله خوراکی را توصیه خواهد کرد.
** تاکید می‌کنیم: تمامی درمان‌ها باید تحت نظارت پزشک یا درمانگر متخصص صورت گیرند.
با بهترین مرکز توانبخشی سالمندان تهران برای بهبود اختلال بلع در افراد مسن آشنا شوید.
توانبخشی برای بهبود اختلال بلع در افراد مسن
اگرچه دیسفاژی برای افراد مسن چالش‌برانگیز است، اما راه‌های مختلفی وجود دارد که می‌تواند عملکرد بلع را بهبود بخشد و کیفیت زندگی کلی را ارتقا دهد. در زیر چند نکته مهم روزمره برای بهبود و توانبخشی اختلال بلع در سالمندان آورده‌ایم:
رژیم غذایی:
انتخاب غذاهایی با بافت نرم و یکدست به منظور ایمنی و راحتی بلع اهمیت بسزایی دارد. مواردی شامل مصرف غذاهای نرم یا پوره‌شده و استفاده از مایعات غلیظ
مصرف کافئین و نوشیدنی‌های الکی باید به حداقل برسد، زیرا باعث خشک شدن دهان و گلو می‌شوند.
تغییر در عادات غذا خوردن:
به جای سه وعده غذایی بزرگ در روز، سعی کنید به سالمند، وعده‌های کوچک غذا اما با تعداد وعده‌های بیشتر بدهید. غذا را به قطعات کوچک تقسیم کنید. از سالمند عزیز بخواهید غذاها را بیشتر بجود و بدون عجله و آهسته غذا بخورد.
اضافه کردن غلیظ‌‌‌کننده به نوشیدنی‌ها:
اگر سالمند برای نوشیدن آب و سایر مایعات رقیق دچار سختی در بلع می‌شود، از جایگزین‌های غلیظ‌تر استفاده کنید. اسموتی‌ها و شیک‌ها می‌توانند راه حل عالی برای نوشیدن مایعات باشند.
تمرینات بلع:
اگر به سالمند تمریناتی برای کمک به بلع داده شده است، انجام تمرینات را یادآوری کرده و برای اجرای صحیح به آنها کمک کنید. این تمرینات، عضلات مشارکت‌کننده در بلع را تقویت کرده و هماهنگی بخش‌های مختلف را بهبود می‌بخشند.
تنظیم وضعیت بدن: وضعیت بدن سالمند را در طول مصرف وعده‌های غذایی برای داشتن بلع بهتر تنظیم کنید. کمک کنید فرد سالخورده تا جای ممکن صاف بنشند. بهترین حالت نشستن زاویه ۹۰ درجه است.
داروها:
مصرف داروهایی که برای کمک به تسکین علائم سالمند تجویز شده‌اند، را مطابق توصیه‌های پزشک اجرا کنید. ممکن است لازم باشد که قرص‌ها را با پودینگ یا پوره سیب زمینی به جای آب به سالمند بدهید.
خدمات خانه سالمندان پارسیان به بیماران دچار اختلال بلع
اختلال بلع در سالمندان به دلیل تضعیف عضلات، اعصاب و همچنین بیماریهای مختلف ایجاد می‌شود. اگر این عوارض و اختلالات برطرف نشوند؛ عواقب ناگواری برای سالمند به باور خواهند آورند. از این رو، می‌بایست تمامی اطلاعات لازم به سالمند و مراقبین او داده شود. فرد مسن دچار اختلال بلع باید تحت نظارت و مراقب متخصص فعالیت‌های خود را ادامه دهد.
ما در خانه سالمندان پارسایان، موارد مهمی که مراقبین سالمندِ مبتلا به اختلال بلع باید بدانند را به شکل دقیقی زیر نظر متخصصان بلع، گفتار درمانگران کاربلد تغذیه در نظر گرفته‌ایم تا تمامی سالمندان عزیز حاضر در مرکز مراقبت از سالمندان، بهترین کیفیت زندگی را تجربه کرده و از محیط و شرایط خود لذت کامل را ببرند. در صورتی که می‌خواهید با دیگر خدمات خانه سالمندان پارسیان آشنا شوید، به وبلاگ ما سر بزنید.
سوالات متداول
مهم ترین بیماری‌هایی که می‌تواند به اختلال بلع در سالمندان منجر شود؟
۱. ام اس
۲. پارکینسون
۳. سکته مغزی
۴. آلزایمر
چه روش درمانی برای فرد سالمند مبتلا به اختلال بلع مناسب است؟
به طور کلی روشهای مختلف و رویکرد درمانی متفاوت برای مقابله با مشکل اختلال بلع سالمندان وجود دارد، اما توصیه می‌شود که تمامی بیماران مخصوصا افراد مسن فقط مطابق نظر پزشک خود عمل کنند.
