مثانه کیسه‌ای توخالی‌ست که وظیفه‌ی نگهداری از ادرار را، تا هر زمانی که شخص اراده کرده باشد، برعهده دارد. این اندام در همکاری با کلیه‌ها، مجرای ادراری و چند ارگان دیگر است و از چندین عضله برخوردار. وقتی که فرد احساس نیاز به دفع ادرار می‌کند و خود را به دستشویی می‌رساند، این عضله‌ها منقبض می‌شوند تا محتویات مثانه به‌سمت مجرای ادراری حرکت کند، درحالی‌که عضلات این مجرا منبسط شده‌اند تا مواد دفعی را از بدن بیرون بفرستند. این فرایند طبیعی تخلیه‌ی ادرار است که روزی چند بار توسط یک بدن سالم تکرار می‌شود، اما همیشه این احتمال وجود دارد که مشکلاتی رخ دهند و آن را دچار اختلال کنند؛ چنین است که بی‌اختیاری ادراری بروز پیدا می‌کند.
بر همین اساس، بی‌اختیاری ادرار در سالمندان را می‌توان نشانه‌ای دانست که وجود مشکلی در سلامتی فرد را به‌اطلاع مراقبین او می‌رساند. به‌علاوه افرادی که با این عارضه دست‌وپنجه نرم می‌کنند، به‌زودی دچار چالش‌های جسمی و روحی بسیار دیگری خواهند شد که انزواطلبی تنها یکی از آن‌هاست. به همین علت، خانه سالمندان پارسایان برآن شده‌است تا مطلبی را به بررسی جزئیات بی‌اختیاری ادراری در افراد مسن اختصاص دهد و روش‌های درمان این عارضه را نیز ذکر کند. با ما همراه بمانید.
بی اختیاری ادراری در سالمند طبیعی است؟
درحقیقت بی‌اختیاری ادراری مشکلی‌ست که سن‌وسال نمی‌شناسد و ممکن است خیلی از ما هریک از انواع آن را در دوره‌های مختلف زندگی خود تجربه کرده باشیم. با این حال، بالا رفتن سن به‌طور طبیعی از قدرت عضلات مثانه و ظرفیتش می‌کاهد، به انقباض‌های ناخودآگاه آن می‌افزاید و سالمند را مستعد دست‌به‌گریبان شدن با این عارضه می‌کند. به‌علاوه برخی از عوامل هستند که احتمال بروز بی‌اختیاری ادراری را افزایش می‌دهند و تأثیر آن‌ها بیشتر در سنین بالا مشهود است؛ این عوامل عبارت‌اند از:
- مبتلا بودن به بیماریهای زمینه‌ای
- از سر گذراندن زایمان‌های سخت
- یائسگی
- اعمال جراحی مرتبط با دستگاه تناسلی
- اضافه‌وزن و سبک تغذیه‌ای ناسالم
- مصرف سیگار و الکل
- و…
با این‌همه و با وجود شایع بودن این عارضه در بین افراد بالای ۶۵ سال، بی‌اختیاری ادرار چیزی نیست که همه‌ی سالمندان به آن دچار شوند. بر همین اساس، شناخت انواع آن و علائمی که نشان می‌دهند وقتش رسیده تا بابت این مشکل به پزشک مراجعه شود بسیار حائز اهمیت‌اند.
انواع بی‌اختیاری ادراری در سنین بالا
به‌طور کلی اختلال در کنترل ادرار، یا عارضه‌ای‌ست کوتاه‌مدت و گذرا یا چالشی بلندمدت و پایدار. وقتی مثانه به دلایل مختلفی نظیر مصرف الکل و کافئین، قرارگیری در شرایط پر استرس، ابتلا به عفونت‌های ادراری و… تحریک می‌شود، این احتمال وجود دارد که فرد دچار بی‌اختیاری موقتی گردد؛ شرایطی که با تشخیص علت زمینه‌ای و پیگیری آن رفع خواهد شد.
اما گاهی این چالش به‌طور مرتب تکرار می‌شود، آ‌ن‌هم به چند شکل خاص. در این صورت آن را بی‌اختیاری دائمی می‌نامند و به انواع زیر تقسیم می‌کنند:
- بی‌اختیاری استرسی: نشت ادرار در مواقعی که مثانه تحت فشار قرار می‌گیرد، مثلاً هنگام عطسه یا سرفه، بلند کردن اجسام سنگین و… .
- بی‌اختیاری فوریتی: احساس نیاز ناگهانی به دفع ادرار بدون داشتن کنترلی روی خود تا رسیدن به توالت.
- بی‌اختیاری سرریزی: لبریز شدن ادرار از مثانه‌ای که پر است، اما براثر انسداد مجرای ادراری به‌طور کامل تخلیه نمی‌شود.
- بی‌اختیاری عملکردی: بی اختیاری ادرار در سالمندان دچار معلولیت، آرتروز، پوکی استخوان و سایر مشکلات حرکتی که گرچه در احساس به‌موقع ادرار مشکلی ندارند، نمی‌توانند به‌موقع خود را به دستشویی برسانند.
همچنین باید دانست که در افراد بالای ۶۵ سال این احتمال وجود دارد که هم‌زمان به چند مورد از این بی‌اختیاری‌ها دچار شوند.
چه زمانی برای بی اختیاری ادراری سالمند به پزشک مراجعه کنیم؟
گرچه صحبت از از دست رفتن کنترل ادرار بسیار سخت است، اما برای این عارضه باید به‌محض مشاهده‌ی علائمی نظیر:
- کدر بودن ادرار
- وجود خون در ادرار
- احساس درد درحین تخلیه
- تب‌ولرز
- و…
باید به پزشک عمومی، زنان یا اورولوژیست مراجعه کرد، نادیده گرفتن علائمی که نشان‌دهنده مشکلات در مثانه هنگام دفع ادرار است به‌معنای بی‌اعتنایی به علت زمینه‌ای و بروز عوارض جدی‌تری‌ست که خود را به‌شکل بی‌اختیاری ادرار به‌چشم آورده‌است.
پزشک ابتدا به معاینه‌ی فیزیکی سالمند می‌پردازد، سؤالاتی راجع‌به سوابق پزشکی‌اش می‌پرسد و از او یا مراقبانش می‌خواهد که برای چند روز جزئیات مربوط به فرایند دفع ادرار فرد سالخورده را ثبت کنند. سپس اگر به بررسی‌های بیشتری نیاز بود، به‌سراغ روش‌های تشخیص علت بی اختیاری ادراری در سالمندان می‌رود که شامل موارد زیر می‌شوند:
- آزمایش ادرار و خون
- نوار مثانه (تست اورودینامیک)
- سونوگرافی لگن
- سیستوسکوپی
علائم اولیه نشان‌دهنده شروع بی اختیار شدن ادرار در سالمند
همیشه اولین چیزی که خبر از ابتلای افراد مسن به بی‌اختیاری ادراری می‌دهد، تغییرات الگوی تخلیه‌ی ادرار در آن‌هاست. برای نمونه، ممکن است
- سالمند دچار احساس نیاز شدید و ناگهانی به دفع ادرار شود
- فرد سالخورده بیش از ۸ بار در روز به دستشویی برود.
- احساس فشار برروی مثانه درحین نشستن و برخاستن در افراد مسن
- نشت بی‌اختیار چند قطره ادرار سالمند
- سالمند حس می‌کند مثانه‌اش پر است اما فقط مقدار کمی از آن تخلیه می‌شود.
- سختی در شروع ادرار کردن
- مشاهده‌ی جریان ضعیف ادرار هنگام تخلیه، و…
همگی نشانه‌هایی هستند که آغاز بی‌اختیاری سالمند را به‌اطلاع او و مراقبانش می‌رسانند.
علت بی‌اختیاری ادرار در سالمندان
اختلال خون‌رسانی به مثانه و وارد آمدن آسیب به اعصاب آن که براثر برخی بیماری‌ها رخ می‌دهد، شایع‌ترین علت بی اختیاری ادرار در افراد مسن را رقم می‌زنند که ضعف عضلانی و اسپاسم‌های ناخودآگاه مثانه را به‌همراه دارد.
با این حال، دلایل از دست دادن کنترل ادرار در سنین بالا را می‌توان در عوامل گوناگون دیگری نیز جست‌وجو کرد، مثل:
- ابتلا به یبوست
- یا انسداد مجرای ادراری براثر عفونت
- وجود سنگ مثانه یا سنگ کلیه و… .
آنچه در ادامه آورده شده، برخی از مهم‌ترین علت‌های بی‌اختیاری ادراری در سالمندان است که عبارت‌اند از:
افتادگی اندام‌های لگنی
یکی از تبعات افزایش سن تحلیل رفتن عضله‌ها و بروز ضعف عضلانی در سالمندان است: روندی طبیعی که به‌سراغ عضلات کف لگن نیز خواهد رفت! عضلات لگن اندام‌هایی نظیر روده، رحم و مثانه را احاطه کرده‌اند تا این ارگان‌ها در جای درست خود باقی بمانند. وقتی آرام‌آرام قدرت عضله‌های کف لگن کاهش می‌یابد، این اندام‌ها به پایین و درون واژن، بیضه یا مقعد جابه‌جا و به اصلاح دچار افتادگی می‌شوند. همین اتفاق نیز هست که با بیشتر کردن فشار روی این نواحی، نگه داشتن ادرار را سخت و سالمند را مستعد درگیر شدن با بی‌اختیاری می‌کند.
داروهایی که منجر به بی اختیاری ادرار فرد سالخورده می‌شود
در بین دوره‌های سنی مختلف، این سالمندی‌ست که افراد را مقید به مصرف انواع داروها می‌کند که بی‌اختیاری ادراری از عوارض برخی از آن‌ها به‌شمار می‌رود. برای نمونه می‌توان به دیورتیک‌ها اشاره کرد. دیگر اشکال دارویی که ممکن است کنترل ادرار را برای سالمند به یک چالش تبدیل کنند شامل موارد زیر است:
- داروهایی که برای درمان فشار خون در سالمندان تجویز و موجب افزایش ادرار می‌شوند.
- برخی قرص‌های ضدافسردگی
- داروهایِ تسکین‌دهنده‌ی درد
- داروهای قلبی
- ضدحساسیت‌ها و…
سرطان مثانه و بی‌اختیار شدن ادرار سالمند
اساساً بیماریهای مرتبط با مثانه‌اند که علت ناگهانی بی اختیاری ادرار در فرد مسن را توضیح می‌دهند، مشکلاتی نظیر عفونت یا سرطان.
سرطان مثانه با رشد کنترل‌ناپذیر سلول‌های سطح داخلی مثانه و تشکیل تومورهایی در این ارگان آغاز می‌شود و در بین افراد بالای ۶۵ سال، به‌خصوص مردان، شیوع بیشتری دارد. بی‌اختیاری فوریتی در کنار نشانه‌های دیگری نظیر تکرر ادرار و وجود خون در آن، دشواری در تخلیه، درد در قسمت تحتانی شکم یا پهلوها و… از احتمال ابتلای فرد به سرطان مثانه خبر می‌دهند، به‌ویژه اگر سالمند سال‌ها اهل سیگار کشیدن بوده و ۴ تا ۶ برابر شدن ریسک بروز این بیماری در سنین بالا را به‌جان خریده باشد!
دیابت و بی‌اختیاری ادرار در افراد بالای ۶۵ سال
دیابت موجب افزایش بیش از حد سطح گلوکز در جریان خون می‌شود: چالشی که بدن برای مواجهه‌ی با آن به تکرر ادرار روی می‌آورد تا گلوکز اضافی را از این طریق دفع کند، درصورتی‌که بسیاری از سالمندان به ضعف‌های حرکتی دچارند و نمی‌توانند هر لحظه و به‌سرعت خود را به دستشویی برسانند.
به‌علاوه داروهایی که برای مدیریت دیابت مصرف می‌شوند؛ ممکن است ادرارآور باشند و بر آتش این شرایط دامن بزنند. این‌چنین است که دیابت در سالمندان می‌تواند موجب بروز بی‌اختیاری گردد، درحالی‌که یکی دیگر از اثرات این بیماری صدمه دیدن اعصاب مثانه و روده درطی سالیان و افزایش حساسیت مثانه دربرابر کاهش شدید ظرفیت آن است.
ام اس در سالمندان و بی اختیاری ادرار
به‌جز دیابت، از دیگر بیماری‌هایی که به اعصاب کنترل‌کننده‌ی مثانه و اسفنکتر آن آسیب می‌زنند، می‌توان به بیماری ام اس در سالمندان وابتلا به پارکینسون در افراد مسن اشاره کرد. نتیجه‌ی چنین صدماتی به‌زودی به‌صورت بی‌اختیاری‌های فوریتی و سرریزی خود را نشان می‌دهند یا می‌توانند با تحت تأثیر قرار دادن قدرت حرکت سالمند، او را به بی‌اختیاری عملکردی دچار کنند.
رابطه بی اختیاری ادرار با آلزایمر و زوال عقل
ابتلا به زوال عقل و آلزایمر در سالمندان به‌معنای بروز آسیب مغزی در آن‌هاست: آسیب‌هایی که هم می‌توانند کنترل مغز برروی مثانه را زیر سؤال ببرند و هم آرام‌آرام مهارت‌های شناختی سالمند را از او بگیرند. به این ترتیب است که افراد سالخورده‌ی درگیر با این دو بیماری، درک احساس نیاز به دفع ادرار را از دست می‌دهند یا در یافتن مسیر توالت به مشکل برمی‌خورند و بی‌اختیاری ادراری را تجربه می‌کنند.
علت از دست رفتن کنترل ادرار در زنان سالمند
زنان یائسگی را پشت‌سر می‌گذارند: دوره‌ای که با کاهش تولید هومورن استروژن، موجب زوال بافت دیواره‌ی مثانه و مجرای ادرار می‌شود و فرد را به‌سوی بی‌اختیاری ادراری سوق می‌دهد. به‌علاوه یکی از تجربیات مشترک بسیاری از بانوان بارداری و زایمان است که می‌توانند به اسفنکتر و یا تاندون‌ها و عضله‌های کف لگن آسیب بزنند و باعث افتادگی اندام‌ها و سخت شدن کنترل ادرار شوند. التهاب و عفونت واژن نیز نتیجه‌ی مشابهی به‌دنبال دارد. این‌چنین است که بی‌اختیاری ادراری را بیشتر در بین زنان مسن می‌توان دید.
علت از دست رفتن کنترل ادرار در مردان سالمند
مشکل پروستات در مردان مسن و بیماریهای مرتبط با این غده در دستگاه تناسلی آقایان مظنونین اصلی بروز بی‌اختیاری ادراری‌اند!
- ابتلا به هیپرپلازی (بزرگ شدن خوش‌خیم پروستات)
- انواع پروستاتیت‌ها (عفونت و التهاب این غده)
- سرطان پروستات
موجب تنگی و انسداد مجرای ادرار می‌شوند و آقایان بالای ۶۵ سال را در معرض خطر از دست دادن کنترل ادرار قرار می‌دهند.
عوارض بی اختیاری ادرار بر سلامت افراد سالمند
در نتیجه‌ی از دست دادن کنترل ادرار، پوستی که اغلب اوقات مرطوب می‌ماند، آرام‌آرام حساس می‌شود، جوش می‌زند یا به‌سمت بروز انواع مشکلات پوستی و زخم بستر سوق پیدا می‌کند. درمان زخم بستر در سالمندان دچار بی‌اختیاری ادرار به روندی سخت و پر چالش هم برای سالمند هم خانواده و مراقبین خواهد شد.
اگر بی‌اختیاری ادرار با باقی ماندن مواد دفعی در مثانه همراه باشد، باعث بروز برخی از مشکلات کلیوی در سالمندان می‌شود که ازجمله‌ی آن‌ها می‌توان به عفونت‌های دستگاه ادراری اشاره کرد. علاوه‌بر این‌ها خطر زمین خوردن و شکستن استخوان لگن سالمند نیز در کمین افراد مبتلا به بی‌اختیاری ادراری است که برای رساندن خود به توالت عجله به‌خرج می‌دهد.
با این حال، آنچه درباره‌ی این مشکل بسیار آزاردهنده‌تر از همه‌ی این موارد به‌شمار می‌رود، اثرات مخرب بی اختیاری ادرار بر سلامت روح سالمندان است. فرد مسنی که اندک‌اندک کنترل خود برروی فرایند دفع ادرار را از دست می‌دهد، با احساساتی نظیر شرم و اضطراب روبه‌رو خواهد شد: احساساتی که تا آن اندازه شدید هستند که او را به‌انزوا بکشانند، از حضور در جمع‌ها بازدارند، فعالیت‌های روزمره‌اش را تحت تأثیر قرار دهند و خیلی زود موجب پیدا شدن سروکله‌ی افسردگی در سالمند شوند.
درمان بی اختیاری ادرار در سالمندان
برای بازگرداندن کنترل ادرار به شخص، بسته به علت زمینه‌ای به‌وجودآورنده‌ی این عارضه و شرایط منحصربه‌فرد او، از راه‌های درمانی متنوعی استفاده می‌شود، ازجمله:
- تجویز داروهایی نظیر استروژن موضعی
- تحریک الکتریکی عضلات کف لگن
- تزریق بوتاکس برای مهار مثانه‌ی بیش‌فعال (Overactive bladder)
- جراحی‌هایی همچون کار گذاشتن اسفنکتر مصنوعی، اسلینگ و اصلاح افتادگی اندام‌های لگنی
- و…
با این‌همه، ترجیح بر این است که روش‌های کنترل بی اختیاری ادرار سالمندان غیرتهاجمی باشند، چرا که بسیاری از افراد مسن در کنار این عارضه از بیماریهای دیگری نیز رنج می‌برند که احتمال به‌وجود آمدن تداخلات دارویی یا چالش‌هایی از این قبیل را افزایش می‌دهند.
پزشک ممکن است سالمند را برای انجام تمرینات کگل (حرکات ورزشی تقویت‌کننده‌ی عضلات کف لگن) به مرکز فیزیوتراپی سالمندان، مراکز توانبخشی یا کاردرمانی ارجاع دهد. شاید هم برای بهبود او به‌سراغ رفتاردرمانی مثانه برود که شامل موارد زیر هستند:
- به‌تأخیر انداختن مراجعه به دستشویی برای درمان بی‌اختیاری فوریتی و افزایش فاصله‌ی بین دفعات تخلیه‌ی ادرار
- ماندن مدت زمان بیشتری در توالت برای خالی شدن کامل مثانه و رفع بی‌اختیاری سرریزی
- رفتن به دستشویی در فواصل زمانی ازپیش‌تعیین‌شده حتی درصورت عدم احساس نیاز به دفع ادرار
توصیه مرکز مراقبت از سالمندان پارسایان برای مراقبت بهتر از افراد مسن با بی اختیاری ادرار
بی‌اختیاری ادراری مثل بسیاری از عوارض دیگر در سنین بالاست: شاید نتوان به‌طور کامل جلوی بروز آن را گرفت، اما چند راه عملی وجود دارند که می‌توانند برای پیشگیری از آن کمک‌کننده باشند، نظیر:
- ترک الکل و سیگار، دوری از اضافه‌وزن، انجام ورزش‌هایی که به تقویت لگن می‌پردازند و… . اگر سالمند شما به دلایلی مستعد دست در گریبان شدن با عدم کنترل ادرار است، به این موارد برای اصلاح سبک زندگی او توجه کنید.
- با محدود کردن میزان آب‌نوشی سالمند نمی‌توانید بی‌اختیاری ادرار او را مدیریت کنید! به‌جای این کار، وی را تشویق کنید که مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار را به‌حداقل برساند و فقط شب‌ها از آشامیدن زیاد آب پرهیز کند.
- برای جلوگیری از درگیر شدن سالمند با یبوست، میوه‌ها و سبزیجات تازه را جایگزین غذاهای فرآوری‌شده و زیادی شیرین یا چرب در رژیم غذایی او کنید.
- لباسی را برای سالمند انتخاب کنید که بتواند به‌راحتی از پس باز کردن دکمه‌ها یا زیپ‌های آن برآید.
- اگر سالمند به آلزایمر مبتلاست یا با مشکلات حرکتی دست‌وپنجه نرم می‌کند، محل اقامتش را به‌گونه‌ای مناسب‌سازی کنید که در پیدا کردن مسیر دستشویی یا رسیدن به‌موقع به آن دچار مشکل نشود.
- درصورتی‌که برای بزرگ‌تر درگیر با بی‌اختیاری ادرار خود از پدهای بهداشتی استفاده می‌کنید، هر ۴ تا ۶ ساعت یک بار یا هر زمانی که پد خیس شد آن را عوض کنید.
خدمات خانه سالمندان پارسایان به افراد سالخورده دچار بی اختیاری ادرار مقیم مرکز
«با لبخند وارد شوید!»؛ این شعار پارسایان است، خانه‌ی امنی که میزبانیِ عزیزان سالمند را افتخار خود می‌داند. ما که تجربه‌ای بیست‌ساله در همراهی با سالمندان گرامی و خانواده‌هایشان داریم، با زیروبم نیازهای خاص هر سالمند با توجه به وضعیت روحی و جسمی او آشناییم و بر همین اساس، از افرادی مجرب با تخصص‌های گوناگون کمک گرفته‌ایم تا پاسخگوی این نیازها باشیم.
تیم متخصص و آموزش دیده پارسایان می‌داند که افراد مسن دچار بی‌اختیاری ادراری چه نیازهایی دارد و چگونه به بهترین شکل ممکن و سربلند از پس چنین چالش‌هایی برآیند.
سالمندان با مشکل بی‌اختیاری ادرار
- به پرستارانی مسئولیت‌پذیر، صبور و خوش‌روحیه نیاز دارند تا از مشکل خود احساس شرم نکنند.
- به کارشناسان فیزیوتراپی و کاردرمانی نیاز دارند تا بتوانند به تمرینات تقویت عضلات کف لگن بپردازند.
- به پزشکانی نیاز دارند که به‌طور مرتب وضعیت سلامتی آن‌ها را تحت‌نظر داشته باشند و درصورت لزوم به اقدام درمانی هوشیارانه‌ای دست بزنند.
به این ترتیب است که حضور تمامی این متخصصین از خدمات آسایشگاه سالمندان پارسایان به عزیزان سالمند مقیم در مرکز که از عدم کنترل ادرار رنج می‌برند.
سؤالات پرتکرار:
آیا بی اختیاری ادرار در تمام سالمندان اتفاق می‌افتد؟
خیر؛ برخی از سالمندان به دلیل ابتلا به بیماریهای زمینه‌ای یا تجربه‌ی زایمان‌های سخت در جوانی و گذراندن دوره‌ی یائسگی و… مستعد دچار شدن به این عارضه هستند.
عواملی که بی اختیاری ادرار در افراد مسن را تشدید می‌کنند کدام‌اند؟
مصرف الکل و کافئین، اضافه‌وزن، استرس، یبوست و…
بی اختیاری ادرار در سالمندان قابل درمان است؟
بله؛ برای درمان این عارضه در افراد مسن اغلب از روش‌های غیرتهاجمی همچون تمرینات کگل استفاده می‌شود، اما احتمال متوسل شدن به دارو یا جراحی نیز وجود دارد.
مراکز مراقبت از سالمندان افراد مبتلا به بی اختیاری ادرار را پذیرش می‌کنند یا باید پرستار استخدام کرد؟
از افراد سالخورده‌ی درگیر با این چالش، هم می‌توان در خانه و با کمک پرستار نگهداری کرد و هم می‌توان آن‌ها را به خانه‌های سالمندان سپرد.
پد بهداشتی (ایزی لایف) سالمند دچار بی اختیاری ادرار با چه فاصله‌ای تعویض شود؟
۴ تا ۶ ساعت یک بار یا هر زمانی که پد خیس شده باشد.
