استخوان‌ها از بافت زنده‌ای تشکیل شده‌اند که دائما در حال تغییر است. در طول زندگی، بدن ما به مواد معدنی کلسیم و فسفات متکی است تا استخوان‌هایمان را قوی و سالم نگه دارد. با این حال، با بالا رفتن سن، بدن ما تمایل دارد این مواد معدنی را به جای نگه داشتن آنها در استخوان‌هایمان باز جذب کند. به این ترتیب هنگامی که استخوان قدیمی بیشتری جذب شود و استخوان جدید به اندازه کافی تولید نشود، با پوکی استخوان روبرو هستیم. با ما باشید تا پوکی استخوان در سالمندان و راه های پیشگیری از آن را با هم بررسی کنیم.
چرا سالمندان به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند؟
با افزایش سن، ممکن است بدن فرد به جای اینکه مواد معدنی را در استخوان‌ها نگه دارد، کلسیم و فسفات را از استخوان‌ها جذب کند. این مسئله باعث می‌شود استخوان‌های یک فرد سالمند ضعیف شوند. زمانی که این فرایند به مرحله خاصی برسد، پوکی استخوان به وجود می‌آید.
بسیاری اوقات، فرد قبل از اینکه متوجه شود دچار تحلیل استخوان شده و در زمان وقوع شکستگی، متوجه این بیماری می‌شود. در ادامه این مطلب از خانه سالمندان مراحل و عوارض پوکی استخوان در سن بالا را بیشتر بررسی خواهیم کرد.
پوکی استخوان شدید در سالمندان
پوکی استخوان اساساً یک نوع بیماری خاموش است. یعنی تا زمانی که استخوانی شکسته نشود، نمی‌دانید که به آن مبتلا هستید یا خیر. این مورد اغلب در چهارمین مرحله از بیماری بروز کرده و قبل از آن علائم خاصی هم ندارد.
به طور کلی، پوکی استخوان چهار مرحله مختلف دارد. هر مرحله با تراکم استخوان واقعی فرد اندازه‌گیری می‌شود که نشان دهنده سطح پیشرفت یا کنترل بیماری است. زمانی که صحبت از پوکی استخوان در سالمندان و راه‌های پیشگیری از آن می‌شود، مهم است که این چهار مرحله را بشناسید.
مرحله ۱
از دست دادن استخوان و تشکیل استخوان با سرعت یکسانی اتفاق می‌افتد، به این معنی که دیگر بیشتر از آنچه که از دست می‌دهید، استخوان نمی‌سازید. در این مرحله نمرات تراکم استخوان بالای ۱- است.
مرحله ۲
فرد وارد مرحله‌ای شده است که از دست دادن استخوان سریع‌تر از آن چیزی است که استخوان جدید شکل بگیرد. همچنان هیچ علامتی وجود ندارد و نمرات تراکم استخوان ممکن است پایین‌تر از قبل باشد و از 1- تا ۲.۵- در نظر گرفته شود.
مرحله ۳
مرحله سوم زمانی است که فرد به طور واضح با بیماری درگیر است. در این مرحله، از دست دادن استخوان بسیار بیشتر از رشد استخوان است. همچنین اگر سالمند شکستگی را تجربه نکند، احتمالاً هیچ علامت دیگری در این مرحله ندارد به جز تراکم استخوان که در حد 2.۵- یا کمتر تشخیص داده می‌شود.
مرحله ۴
در این مرحله پوکی استخوان سالمند بسیار شدید شده و خطر شکستگی استخوان‌ها بیشتر از مرحله سوم است. از دست دادن شدید موادی که استخوان‌ها را می‌سازند به وضوح مشاهده می‌شود تا جایی که فرد علائم بیرونی بیماری را هم مشاهده می‌کند. مواردی مانند: کوتاه شدن قد در پیری و حالت خمیدگی در ستون فقرات نشان می‌دهند که سالمند دچار پوکی استخوان شدید شده است.
تشخیص افسردگی در سالمندان ممکن است دشوار باشد؛ زیرا افراد مسن ممکن است علائم متفاوتی نسبت به افراد جوان داشته باشند.
انواع پوکی استخوان در سالمندان
برای بررسی دقیق‌تر پوکی استخوان در سالمندان و راه‌های پیشگیری از آن، باید بدانید این بیماری وضعیتی است که بسیاری از ما در مقطعی از زندگی خود با آن مواجه خواهیم شد. طبق آمار اخیر بنیاد بین المللی پوکی استخوان، در سراسر جهان، از هر ۳ زن بالای ۵۰ سال، ۱ نفر و از هر ۵ مرد، ۱ نفر در طول عمر خود دچار شکستگی‌های مختلف و ناشی از پوکی استخوان می‌شوند.
در حالی که اکثر ما این وضعیت را تنها با یک نام (پوکی استخوان) می‌شناسیم، در علم پزشکی چهار نوع مختلف از آن مورد توجه است.
۱. پوکی استخوان اولیه
پوکی استخوان اولیه اکثریت قریب به اتفاق موارد دیده شده در افراد را تشکیل می‌دهد. عوامل زیادی مانند سن، تغذیه و سطح فعالیت در شدت آن نقش دارند. جنسیت نیز اغلب یک عامل مهم است؛ زیرا پوکی استخوان اولیه در زنان بیشتر از مردان دیده می‌شود.
از آنجایی که استخوان‌ها در حدود ۳۰ سالگی به اوج تراکم خود می‌رسند، در طول زمان‌های پس از این سن، کاهش تدریجی این تراکم را شاهد هستیم. مهم است که سطح فعالیت فرد کمکی به جبران مقدار شکستگی و کاهش این تراکم‌ها باشد. بد نیست زمان بررسی پوکی استخوان در سالمندان و راه های پیشگیری از آن، با این مسئله نیز آشنا شوید که این امر با کاهش سطح هورمون، عمدتا تستوسترون (که باعث رشد استخوان می‌شود) و استروژن رخ می‌دهد.
در حالی که ما اغلب این نوع پوکی استخوان را با جمعیت سالخورده مرتبط دیده‌ایم، اگر سطوح فعالیت برای تحریک رشد استخوان کافی نباشد، می‌تواند در افراد جوان‌تر نیز اتفاق بیفتد. علاوه بر این، اگر سطح هورمون‌ها به طور ثانویه به دلیل تمرین بیش از حد در ورزش یا سوء تغذیه کاهش یابد، تجزیه استخوان نیز ممکن است از دوران دبیرستان شروع شود.
۲. پوکی استخوان ثانویه
پوکی استخوان ثانویه بسیار شبیه به نوع اولیه از این بیماری است با این تفاوت که در پاسخ به یک بیماری خاص رخ می‌دهد. معمولا بیماری که بر سطح هورمون‌ها در بدن (مانند اختلالات تیروئید در سنین بالا که با سلامت تیروئید تداخل دارند) تأثیر می‌گذارد، می‌تواند زمینه مناسبی برای این نوع از پوکی در استخوان شود. در حالی که ممکن است نوع اولیه این بیماری با تغییر تدریجی در سطح فعالیت و رژیم غذایی برطرف شود، پوکی استخوان ثانویه اغلب با درمان جایگزینی هورمونی و سایر اقدامات شدیدتر درمان می‌شود.
توجه به این نکته مهم است که پوکی استخوان ثانویه ممکن است متعاقبا با نوع اولیه آن رخ دهد، اما باید مکانیسم علت شناسی دقیقی داشته باشد تا به عنوان نوع ثانویه طبقه بندی شود.
علاوه بر پوکی استخوان طبق آمار ۳۳ درصد افراد بالای ۶۵ سال مبتلا به دیابت هستند. این افراد به مراقبت و درمان ویژه‌ای نیاز دارند.
۳. پوکی استخوان ناکامل (Osteogenesis Imperfecta)
گفتیم که پوکی استخوان در سالمندان و راه های پیشگیری از آن حتما متفاوت است. یکی از این موارد وضعیتی است که نتیجه یک جهش ژنتیکی رخ می‌دهد. تقریبا از هر ۱۰۰.۰۰۰ نفر ۶ تا ۷ نفر را به خود مبتلا می‌کند. این بیماری دارای هشت نوع شناخته شده از خفیف تا شدید است که عمدتا بر سلامت استخوان تأثیر می‌گذارد و باعث می‌شود شرایطی مشابه پوکی استخوان سنتی بروز کند.
این عارضه معمولا با علائم دیگری مانند مشکلات تنفسی، نقص قد و قفسه سینه‌ای کوچک غیر عادی دیده می‌شود. همچنین بسته به شدت آن، استخوان‌ها اغلب با فشار بسیار کمی می‌شکنند. در موارد شدیدتر، مشکلات تنفسی مرتبط ممکن است امید به زندگی را مطابق با سایر بیماریهای کاهش دهد.
۴. پوکی استخوان ایدیوپاتیک نوجوانان
این بیماری در کودکان هیچ علت شناخته شده‌ای ندارد و معمولاً درست قبل از بلوغ شروع می‌شود. در اصل، استخوان‌های آنها شکننده و متخلخل هستند و علائم مرتبط دیگری ندارند. معمولاً بدون درمان پزشکی پس از مدت زمان نسبتا کوتاهی برطرف می‌شوند.
اگر مشخص شد که بدن شما یا اطرافیانتان این وضعیت وجود دارد، توصیه می‌شود فعالیت فردی را تحت نظر داشته باشید یا دستور العمل‌های پزشک را برای حفظ سلامت عمومی دنبال کنند.
علائم بیماری قلبی و عروقی در سالمندان را بخوانید و هرگز نادیده نگیرید!
در دوران سالمندی بیشتر افراد دچار بیماریهای شایعی چون فشار و چربی خون بالا، دیابت و پوکی استخوان هستند، بنابراین داشتن برنامه غذایی صحیح برای سالمندان، منجر به پیشگیری از حادتر شدن و کنترل بیماریهای آنها می‌شود.
علاوه بر تغذیه مناسب، توانبخشی سالمند اهمیت بسیار زیادی دارد و خدمات مربوط به آن، باعث بهبود عملکرد مفاصل بدن و حرکت، افزایش تحرک و کاهش پوکی‌استخوان می‌شود.
در خانه سالمندان پارسایان، تدابیر ویژه‌ای برای این مهم درنظر گرفته‌ایم. فیزیوتراپ‌های حرفه‌ای پارسایان با حضور مداوم خود در مرکز می‌کوشند مشکلات حرکتی سالمندان را برطرف نموده و آنها را در جهت استقلال حرکتی و بدست آوردن سلامت جسمی یاری کنند، تا شما با اطمینان کامل سالمند عزیزتان را به جمع خانواده بزرگ پارسایان بسپارید.
علائم پوکی استخوان در سالمندان
زمان بررسی پوکی استخوان در سالمندان و راه‌های پیشگیری از آن اولین مسئله مهم، پیگیری علائم این نوع از بیماری است. همان‌طور که ذکر شد، تا حدود ۳۰ سالگی، به طور معمول بیشتر از آنچه که از دست می‌دهید، استخوان می‌سازید. پس از ۳۵ سالگی، تجزیه استخوان سریع‌تر از تشکیل استخوان اتفاق می‌افتد که باعث از بین رفتن تدریجی توده استخوانی می‌شود.
معمولاً در ابتدای این بیماری، هیچ علامت مشخصی برای پوکی استخوان وجود ندارد. به همین دلیل است که گاهی اوقات آن را یک نوع بیماری خاموش می‌نامند. در هر صورت برای مدیریت درست این بیماری، باید مراقب موارد زیر باشید:
- شکستگی‌های ساده اما سریع: اینها زمانی اتفاق می‌افتند که حتی یک ضربه خفیف باعث شکستگی مچ، کمر، لگن یا سایر استخوان‌ها شود.
- کاهش قد: معمولا هر فرد چیزی حدود ۵.۰۸ سانتی ارتفاع را می‌توان در طول زمان از دست می‌دهد.
- عقب رفتن لثه‌ها: دندان‌ها به استخوان فک متصل هستند و اگر فک استخوان از دست می‌دهد، لثه‌ها می‌توانند عقب نشینی کنند.
- شکل خمیده به ستون فقرات: هنگامی که پوکی استخوان مهره‌ها را ضعیف می‌کند، آنها به تدریج گوه‌ای شکل می‌شوند و یک انحنای مشخص در قسمت فوقانی کمر ایجاد می‌کنند. گاهی اوقات به این قوز «بیوه» می‌گویند.
- درد پایین کمر: پوکی استخوان باعث کمردرد نمی‌شود، اما ستون فقرات را ضعیف می‌کند؛ بنابراین فرد نمی‌تواند دردهای معمولی را تحمل کند.
با روش‌های پیشگیری از زانو درد در دوران سالمندی آشنا شوید.
عوارض پوکی استخوان در سالمندان
اشاره کردیم که شکستگی مچ دست، ستون فقرات و لگن بیشترین عوارضی هستند که با پوکی استخوان همراه‌اند. شکستگی‌های استخوانی که در این نواحی ناشی از افتادن از ارتفاع بوده و یا با ضرباتی که به بدن وارد می‌شود، رخ می‌دهند. این موارد به صورت علمی «شکستگی سست و یا fragility fractures» می‌نامند.
شکستگی لگن به دلیل پوکی استخوان یک مشکل جدی برای همه سالمندان است. گفته می‌شود که مرگ و میر پس از شکستگی لگن در سالمندان به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد و کمتر از ۵۰ درصد افراد پس از این نوع آسیب دیدگی بهبود عملکردی را تجربه می‌کنند و بسیاری از آنها به طور دائم از کار افتاده‌اند. همچنین حدود ۲۵ درصد از بیماران به مدت یک سال یا بیشتر پس از شکستگی لگن در مراکز مراقبتی به صورت طولانی مدت اقامت دارند.
رژیم غذایی مناسب برای سالمندان مبتلا به پوکی استخوان
یکی از بهترین روش‌های برای پیشگیری از ابتدا به بیماریهای مختلف از جمله پوکی استخوان، تغذیه سالم است. فراموش نکنید که یکی از موارد مهم زمان پیگیری پوکی استخوان در سالمندان و راه های پیشگیری از آن توجه به مواد غذایی مفید و مغذی است که در لیست زیر به آنها اشاره کرده‌ایم.
- کلسیم: این ماده معدنی جزء بسیار مهمی از بافت استخوان‌های بدن است.
- ویتامین D: این ویتامین همراه مناسبی برای کلسیم در بدن است. بدون ویتامین D کافی، بدن نمی‌تواند کلسیم را جذب کند.
- پروتئین: برای حفظ بافت‌های سالم از جمله بافت ماهیچه‌ای به پروتئین نیاز داریم. مصرف کم پروتئین‌ها با افزایش خطر شکستگی لگن ارتباط مستقیم دارد.
- ویتامین C: ویتامین C برای تراکم مواد معدنی استخوان پس از یائسگی بسیار مفید است. مقدار زیادی ویتامین C را از میوه‌ها و سبزی‌های تازه دریافت کنید.
- منیزیم: این ماده معدنی هم در ساخت استخوان‌های قوی نقش دارد. پس به دنبال منابع این ماده از جمله آجیل، سبزی و میوه‌ها باشید.
- ویتامین K: گفته می‌شود افرادی که بیش از ۲۵۴ میلی‌گرم از این ویتامین را به صورت روزانه دریافت می‌کنند، خطر شکستگی لگن به میزان قابل توجهی در آنها کاهش یافته است.
- زینک: بدن ما از روی یا همان زینک برای کمک به قوی ماندن استخوان‌ها استفاده می‌کند. مصرف کم این ماده با ضعیف استخوان همراه است.
تغذیه مناسب سالمندان یکی از مواردی است که به حفظ سلامت استخوان افراد مسن کمک می‌کند. از این رو پیروی از یک رژیم عذایی مناسب اهمیت پیدا می‌کند.
روش‌های درمان پوکی استخوان در سالمندان
پس از طرح ریزی یک برنامه غذایی مناسب، مهم است که روش‌های دیگری را هم برای درمان این بیماری در پیش بگیرید. در واقع زمان بررسی مسئله پوکی استخوان در سالمندان و راه های پیشگیری از آن، برخی از روش‌های معمول که همیشه مورد توجه پزشکان هستند شامل این موارد می‌شوند.
به طور منظم ورزش‌های تحمل وزن و تقویت عضلات را انجام دهید
ورزش‌هایی که به تحمل وزن نیاز دارند؛ مانند رقص، پیاده روی، راه رفتن روی تردمیل یا ایروبیک با ضربات آهسته به ساخت استخوان‌ها و قوی نگه داشتن آنها کمک می‌کنند.
سیگار نکشید
سیگار کشیدن همیشه به عنوان یک عامل خطر برای پوکی استخوان شناخته شده است. برخی از مطالعات ارتباط بین مصرف تنباکو و کاهش تراکم استخوان را به وضوح نشان داده‌اند. از دیگر عوارض مصرف دخانیات و سیگار می‌توان به ابتلا به بیماری آرتروز در سالمندان اشاره کرد.
انجام آزمایش‌های لازم را فراموش نکنید
با پزشک مراقب خود در مورد احتمال ابتلا به پوکی استخوان صحبت کرده و از زمان انجام آزمایش تراکم استخوان بپرسید. با این روش می‌توانید از تمامی موارد مهم در مورد پوکی استخوان در سالمندان و راه های پیشگیری از آن باخبر شوید. برخی از پزشکان اسکن تراکم مواد معدنی استخوان یا اسکن DXA (جذب سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه) را برای افراد زیر پیشنهاد می‌کند:
- زنان ۶۵ سال و بالاتر
- زنان یائسه در سن کمتر از ۶۵ سال با عوامل خطر
- مردان ۷۰ سال یا بیشتر
- مردان در سن کمتر از ۷۰ سال با عوامل خطر
- جوانان مبتلا به شکستگی‌های شدید
- افرادی که دارویی مرتبط با تراکم استخوان کم یا از دست دادن استخوان استفاده می‌کنند
تست غربالگری پوکی استخوان یکی از انوای آزمایشاتی است که در چکاپ مخصوص سالمندان انجام می‌شود.
چه عواملی خطر پوکی استخوان در افراد مسن را افزایش می‌دهد؟
برخی از این عواملی که باعث بروز این بیماری می‌شوند خارج از کنترل ما هستند، مانند جنسیت و سن؛ اما سایر عوامل خطرناک به این ترتیب دسته بندی شده‌اند:
سابقه خانوادگی
شاید این سوال در ذهن شما هم باشد که آیا پوکی استخوان ارثی است؟ و ما می‌توانیم بگوییم شاید. گاهی دیده شده که با وجود این بیماری در یکی از اعضای نزدیک خانواده (به عنوان مثال، مادر) ابتلا به پوکی استخوان یا سابقه شکستگی استخوان می‌تواند خطر مهمی برای دیگر افراد خانواده باشد.
کاهش شدید وزن بدن
افراد لاغر با جثه کوچک در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان هستند. این مسئله به این دلیل است که آنها استخوان کمتری برای از دست دادن نسبت به افرادی که فریم بزرگ‌تری دارند و وزن بدن بیشتری دارند، خواهند داشت.
برخی از شرایط خاص پزشکی
برخی از شرایط سلامتی و اقدامات پزشکی ممکن است ما را مستعد ابتلا به پوکی استخوان کنند، مانند:
- اختلالات تیروئید
- روماتیسم مفصلی
- HIV/AIDS
- بی اشتهایی عصبی
- بیماری سلیاک
- بیماریهای خونی (به عنوان مثال بیماری سلول داسی شکل)
- سکته
- جراحی کاهش وزن
- گاسترکتومی
با انواع سکته مغزی و نحوه مراقبت از سالمند دچار سکته مغزی بیشتر آشنا شوید.
برخی از داروهای خاص
در موارد خاص، داروها می‌توانند به استخوان‌های ما آسیب بزنند و خطر پوکی استخوان را افزایش دهند. این موارد هم شامل نمونه‌های زیر است:
- درمان‌های هورمونی برای سرطان سینه یا درمان پروستات
- استروئیدها
- داروی ضد تشنج (مانند فنوباربیتال)
- آنتی اسیدهای حاوی آلومینیوم
- داروهای شیمی درمانی سرطان
بیماری سرطان یک وضعیت ویژه پزشکی است حال اینکه بیمار مبتلا به سرطان سالمند باشد اهمیت رسیدگی به این وضعیت را تغییر می‌دهد چراکه سرطان در افراد جوان با سالمندان عوارض متفاوتی دارد. پیشنهاد می‌کنیم درباره نحوه مراقبت و پرستاری از سالمند مبتلا به سرطان بیشتر بدانید.
استعمال دخانیات و الکل
کشیدن سیگار یکی دیگر از عواملی است که می‌تواند در استفاده از کلسیم برای بدن اختلالاتی به وجود آورد. نوشیدن زیاد الکل هم خطر پوکی استخوان را افزایش می‌دهد.
عدم توجه به ورزش و فعالیت بدنی
یکی از مهم‌ترین نکات زمان بررسی مسئله پوکی استخوان در سالمندان و راه های پیشگیری از آن توجه به فعالیت بدنی مناسب است. فعالیت بدنی به استخوان‌ها کمک می‌کند تا قوی بمانند. داشتن یک سبک زندگی بی تحرک و منفعل می‌تواند سلامت استخوان‌های فرد را در هر سنی که باشد به خطر بیندازد.
کمبودهای تغذیه‌ای
در مورد اهمیت تغذیه در بخش قبل صحبت کردیم. اشاره شد که کمبود کلسیم در رژیم غذایی می‌تواند خطر ابتلا به پوکی استخوان را بسیار افزایش دهد. این مسئله در مورد دیگر ویتامین‌ها نیز صادق است؛ زیرا این املاح به بدن کمک می‌کنند از کلسیمی که از غذا دریافت می‌کند به خوبی بهره ببرد.
فیزیوتراپی و توانبخشی برای سالمندان مبتلا به پوکی استخوان
همان‌طور که بارها به این مسئله اشاره کردیم، متاسفانه بیماری پوکی استخوانی زمانی بروز می‌کند که فرد دچار برخی علائم شده و احتمالا شکستگی‌هایی هم در استخوان‌های خود دارد. به همین دلیل در کنار موارد ذکر شده برای درمان مهم است که فیزیوتراپی مخصوص سالمندان و توانبخشی را هم به صورت مرتب در نظر بگیرد.
فراموش نکنید که انجام این نوع درمان‌ها باید زیر نظر یک کادر مجرب انجام شود تا روند بهبود سالمندان تضمین شود. زمان جستجو برای دریافت خدمات مربوط به پوکی استخوان در سالمندان و راه‌های پیشگیری از آن به یاد داشته باشید که استفاده از وسایل کمک توانبخشی، تجهیزات کامل برای کاردرمانی و فضای مستقل و مجهز با تجهیزات فیزیوتراپی را رد اولویت‌های خود قرار دهید. ما در خانه سالمندان پارسایان تمامی این موارد را در اختیار شما قرار می‌دهیم. درباره اهمیت کاردرمانی در سلامت سالمندان بیشتر بخوانید.
نکات مهم در مورد پوکی استخوان در سالمندان و راه های پیشگیری از آن
در نهایت امر برای یک جمع بندی کلی، این نکات را به یاد بسپارید.
- پوکی استخوان یکی از کم علامت‌ترین بیماری‌هاست و آن را «بیماری خاموش» می‌نامند.
- خوب است که بعد از ۳۰ سالگی با مصرف مکمل‌های کلسیم برای جلوگیری از این بیماری اقدام کنید.
- بهترین روش برای جلوگیری از پوکی استخوان انجام ورزش‌های سبک اما مداوم است.
- بهتر است پس از ورود به ۵۰ سالگی هر سال تست‌های تراکم استخوان را انجام دهید.
- زمانی که به این بیماری مبتلا شدید در همان مراحل ابتدایی درمان را شروع کنید.
- انجام تمرین‌های مربوط به فیزیوتراپی و توانبخشی در بهبود سالمندانی که دچار پوکی استخوان هستند بسیار موثر است.
شیوع بیماری پوکی استخوان با افزایش سن جمعیت در حال گسترش است. خطر پوکی استخوان و شکستگی با بالا رفتن سن به دلیل زمین خوردن، ضعف و بیماریهای همراه آن نیز رو به رشد است. به همین خاطر متن حاضر را به بررسی پوکی استخوان در سالمندان و راه‌های پیشگیری از آن اختصاص دادیم تا راهنمای مناسبی را به شما ارائه کرده باشیم. فراموش نکنید که استفاده از خدمات خانه سالمندان پارسایان می‌توان در کنترل این بیماری بسیار موثر باشد.
