مطالعات نشان می‌دهد که ۵۰ تا ۷۰ درصد از تمام مراجعات پزشکی مربوط به مراقب‌های اولیه یا primary care سالمندان، با مشکلاتی همچون اضطراب، افسردگی و استرس ارتباط دارد. همین امر موجب شده تا در سال‌های اخیر موضوع روانشناسی سالمندان به یکی از پربحث‌ترین موضوعات سلامت تبدیل شود.
در این متن قصد داریم شما را با مواردی همچون دلایل نیاز به حضور روانشناس در خانه سالمندان، مشکلات روانی رایج در خانه سالمندان و همچنین مزایای حضور روانشناسان در خانه سالمندان بپردازیم. با ما همراه باشید تا اطلاعات بیشتر را در این زمینه به شما ارائه کنیم.
روانشناس در خانه سالمندان به بررسی چه مواردی می‌پردازد؟
بسیاری از مشکلات روانشناسی سالمندان، تفاوت چندانی با مشکلات سایر رده‌های سنی ندارد، اما میتوان شاهد بعضی موارد خاص نیز بود. این موضوع چندان غیرطبیعی نیست زیرا با افزایش سن، برخی از مشکلات روانشناختی (ترس از ازدواج، ترس از قضاوت والدین و …) در سالمندان کمتر دیده خواهد شد، ولی به طور همزمان، چند مشکل خاص به این حوزه ورود پیدا خواهد کرد.
روانشناسان مستقر در آسایشگاه سالمندان به طور ویژه به بررسی کلیت موضوع افزایش سن و ارتباط آن با بیماری‌های مختلف می‌پردازند. همین مورد باعث شده تا اطلاعات به دست آمده از این روش، دارای صحت و اعتبار بسیاری بالایی از نظر تحقیقاتی باشد.
علاوه بر درمان بیماران، روانشناسان میتوانند با بررسی موارد مختلف، آگاهی مناسبی در زمینه رابطه از دست دادن عزیزان و اعضای خانواده با بیماری‌های روحی و یا جسمی به دست بیاورند زیرا بسیاری از سالمندان این موارد را تجربه کردهاند.
چه زمانی سالمندان به مشاوره روانشناس نیاز دارند؟
مشکلات روانی برخلاف مشکلات فیزیکی ممکن است برای مدت مدیدی علائم خاصی را از خود نشان ندهند. در نگاه اول ممکن است سالمند مدنظر یک فرد سالم، شاد و بدون هیچ‌گونه مشکل روانشناختی باشد، اما با کمی تحقیق و بررسی توسط روانشناس میتوان مشکلات روانی وی را مشخص کرد.
توصیه کلی این است که روانشناسی سالمندان به صورت دوره‌ای برای این افراد انجام شود تا در صورت مشاهده مشکلات روانشناختی در همان ابتدای کار، بتوان نسبت به درمان این موارد اقدام کرد.
همانطور که می‌دانید هرچه میزان نفوذ بیماری‌های روانی در اشخاص بیشتر شود، درمان آن نیز به یک بازه زمانی طولانی‌تر نیاز خواهد داشت.
بسیاری از بیماری‌های روحی و روانی سالمندان چندان شدید نیستند، البته میتوان استثنائاتی را نیز مشاهده کرد. در صورتی که در سالمندان علائمی همچون تغییر خلق و خوی شدید، تغییر میزان اشتها، عدم برقراری ارتباط و … مشاهده شد، بهتر است در اسرع وقت با یک روانشناس متخصص ارتباط برقرار شود. تقویت شادی در سالمندان اثرات معجره بخشی دارد که در کنار مشاوره و کمک از روانشناس نباید نادیده گرفته شود.
روانشناسان علاوه بر داشتن نقش موثر در کنار آمدن احساسات سالمند با محیط جدید پس از ورود به مراکز، به تیم درمان نیز کمک می‌کنند تا راهی برای ارتباط نزدیک با سالمند یافته و همچنین به کارکنان، تکنیک‌های رفتاری صحیح برای برقرای ارتباط درست با سالمندان را آموزش می‌دهند.
خدمات روانشناسی خانه سالمندان پارسایان
از بهترین خدمات پارسایان در بحث روانشناسی سالمندان عبارت است از:
• تشکیل پرونده پس از ورود سالمند به مرکز برای تعیین سطح شناخت، حافظه و غیره برای اهداف درمانی
• برگزاری کلاس‌های آموزشی توسط متخصصین مجرب حوزه روانشناسی برای کارکنان و خانواده سالمندان
• پیگیری به مشکلات عمده روانشناسی مانند استرس، اضطراب و دیگر موارد از سوی سالمند و خانواده آن‌ها
• حضور پیوسته متخصصین و کارشناسان روانشناسی در شیفت‌های کاری
• برگزاری کلاس‌هایی جهت توجیه خانواده سالمندان و همچنین کلاس‌های شاداب‌سازی برای سالمندان
خانه سالمندان پارسایان با توجه به بهداشت روانی سالمندان و با بکارگیری روانشناسان و مددکاران متخصص و مجرب، محیطی امن برای سکونت عزیزان شما فراهم کرده است.
دلایل نیاز به حضور روانشناس در خانه سالمندان
شاید بتوان گفت که مهم‌ترین دلیل نیاز به حضور روانشناس در چنین محیطی، رابطه بسیار نزدیک بین سلامت روحی و سلامت فیزیکی است.
سلامت جسمی و روانی بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند. به عنوان مثال، افراد مسن با بیماری‌های قبلی نسبت به سالمندانی که به این بیماری‌ها مبتلا نیستند، بیشتر در معرض ابتلا به افسردگی قرار دارند.
افسردگی درمان نشده در یک فرد مسن مبتلا به بیماری قلبی، بر نتیجه درمان بیمار تأثیر منفی می‌گذارد.
حتی افسردگی خفیف نیز ایمنی بدن را کاهش می‌دهد و ممکن است توانایی سالمندان را برای مبارزه با عفونت‌ها و سرطان‌ها به خطر بیندازد. درباره نگهداری از سالمند مبتلا به سرطان بیشتر بدانید.
افسردگی تأثیری قوی بر توانایی عملکرد بخش دفاعی بدن دارد و می‌تواند موجب کاهش بسیار شدید توانایی بدن در مقابله با بیماری‌ها داشته باشد.
سازمان بهداشت جهانی پیش‌بینی می‌کند که تا سال ۲۰۲۳، افسردگی پس از بیماری‌های قلبی عروقی، یکی از علل اصلی مشکلات سلامت مربوط به سالمندان باشد. برای آشنایی با روش‌های درمان افسردگی در سالمندان این مقاله را مطالعه کنید.
روانشناسی تخصصی برای خانه سالمندان
تشخیص و درمان شرایط سلامت روان در سالمندان ممکن است دشوار باشد. از آنجایی که بیشتر سالمندان دارای یک یا چند بیماری مزمن پزشکی هستند، مهارت‌های روانشناسان (به ویژه در تشخیص و درمان موثر) دارای اهمیت بسیاری است.
ادغام و هماهنگی روانشناسان و متخصصان سلامت جسمانی، باعث کاهش میزان مشکلات روحی در سالمندان شده و در بسیاری از موارد، موجب خواهد شد تا نیاز به استفاده از دارو برای درمان دردهای جسمانی وجود نداشته باشد.
خوشبختانه امروزه بسیاری از مراکز خانه سالمندان موجود در کشور، به استفاده از روانشناسان تخصصی جهت درمان سالمندان روی آورده‌اند.
با بررسی کیفیت زندگی در خانه سالمندان متوجه می‌شوید که بهترین گزینه برای این افراد همین مراکز هستند.
مشکلات عمده روانشناختی در خانه سالمندان
مشکلات روانشناختی سالمندان شامل موارد متعددی است که هر یک از آن‌ها نیازمند روند درمانی مختص به خود خواهند بود. با استفاده از تکنیک‌های جدید مربوط به روانشناسی سالمندان، میتوان نسبت به بهبود فرد اقدام کرد.
روانشناسان حاضر در خانه سالمندان میتوانند به سالمندان کمک کنند تا با مواردی همچون اضطراب، افکار مربوط به مرگ، مشکلات روحی ناشی از ابتلا به دردهای مزمن و لاعلاج، مشکلات ناشی از بیماری‌های قلبی، قند خون، فشار خون و … مبارزه کنند.
در ادامه به برخی از مهم‌ترین مشکلات عمده روانشناختی در خانه سالمندان خواهیم پرداخت. از این رو مراقبت از سالمندان مبتلا به بیماری قلبی و عروقی در خانه سالمندان اهمیت می‌یابد.
بی خوابی و یا پرخوابی
این مورد یکی از رایج‌ترین مشکلات مربوط به بحث بیماری‌های روانی در سالمندان به شمار می‌آید. دلیل این امر معمولاً توجه به افکار منفی و نامناسب در مورد مرگ، آینده فرزندان، علل دوری از فرزندان و … است. روانشناسان معمولاً با بررسی علل اصلی، به درمان اختلال خواب در سالمندان می‌پردازند.
تردید و شک مزمن
اگرچه این مورد کمتر دیده می‌شود، اما میتوان آن را در بعضی از سالمندان مشاهده کرد. این بیماری روانشناختی باعث خواهد شد تا سالمند نسبت به تمامی افرادی که با آن‌ها ارتباط دارد شک داشته باشد و به همین دلیل نسبت به طرد کردن آن‌ها اقدام کند.
این شک و تردید معمولاً ریشه‌های کهن دارند که شاید به سال‌های جوانی بازگردد. در صورت وجود این مشکل روانشناختی میتوان مشاهده کرد که سالمند در برقراری ارتباط با آشنایان و یا حتی کادر درمانی نیز دچار مشکل است.
همانند سایر مشکلات روانشناختی، بهترین روش درمان این مورد نیز استفاده از روانشناسان مجرب خواهد بود. در ادامه متن روانشناسی سالمندان، به مشکلات حافظه می‌پردازیم.
مشکلات مربوط به حافظه کوتاه مدت
مشکلات مربوط به حافظه در سالمندان معمولاً به دو بخش مسائل مربوط به حافظه کوتاه مدت و مسائل مربوط به حافظه بلند مدت تقسیم می‌گردد.
اگرچه این مشکلات ممکن است ریشه‌ای جسمانی داشته باشند (از کار افتادن بخش مربوط به حافظه و …)، اما نباید از قسمت روانشناختی آنان غافل شد. مشکلات آلزایمر در همین دسته قرار می‌گیرند. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره آلزایمر در سالمندان و راه های جلوگیری از آن این مقاله را از دست ندهید.
مسائل مربوط به موارد محاسباتی
یکی دیگر از مواردی که امروزه در بسیاری از سالمندان میتوان آن را مشاهده کرد، مباحث مربوط به عدم توانایی در انجام موضوعات مالی است.
این مشکل روانشناختی ممکن است حتی تا حدی پیش برود که سالمند توانایی ارائه پاسخ برای یک جمع ساده ریاضی را نیز نداشته باشد.
فکر کردن به خودکشی
متأسفانه، این مورد نیز در بسیاری از سالمندان دیده می‌شود. ریشه این مشکل بسیار گسترده است و توجه بسیار دقیق روانشناسان را می‌طلبد.
یکی از مهم‌ترین دلایلی که موجب ایجاد چنین افکاری خواهد شد، ناامیدی و یا غم ناشی از فوت عزیزان است. روانشناسان میتوانند با بهره‌گیری از تکنیک‌های مناسب درمانی، سالمندان را در مبارزه با چنین افکاری همراه کنند.
مباحث مربوط به عدم تمرکز
موضوعات مرتبط با عدم تمرکز سالمندان می‌تواند از دو جنبه سلامت جسمانی و سلامت روحی بررسی شود، زیرا عدم تمرکز معمولاً به دو دلیل اصلی رخ خواهد داد. دلیل اول این است که بخشی از مغز که مربوط به تثبیت تمرکز در افراد خواهد بود دچار مشکلات خاصی شده است.
دلیل دوم را میتوان رشد بیش از حد افکار منفی و کاهش توانایی سالمند در تمرکز بر روی موضوعات اصلی دانست. موضوع بعدی ما در مبحث روانشناسی سالمندان، عصبانیت شدید خواهد بود.
پرخاشگری و ابزار عصبانیت شدید
این مشکل روانشناختی نیز ممکن است دلایل بسیار متعددی داشته باشد، به همین دلیل تنها راه شناخت ریشه و علت آن، استفاده از روانشناسان مجرب خواهد بود.
در برخی از سالمندان علت این امر، عدم توجه کافی فرزندان برای بازدید به شکل مناسب و یا یادآوری مشکلات دوران جوانی است.
وسواس یا OCD
وسواس نیز از جمله مواردی به شمار می‌آید که میتوان آن را در بسیاری از سالمندان (به خصوص بانوان) مشاهده کرد.
این مشکل معمولاً زمانی به وجود خواهد آمد که سالمند جهت رهایی از افکار منفی، خود را به اموری همچون نظافت بیش از حد، توجه دقیق به چینش وسایل و … منعطف می‌کند.
باید به این نکته اشاره کنیم که در صورت عدم درمان وسواس، این مشکل می‌تواند به صورت جدی سلامت فرد را در خطر قرار دهد.
استفاده از مواد مخدر
این مورد معمولاً در سالمندانی که قبلاً از مواد مخدر به عنوان راهی برای دوری از مشکلات استفاده کردهاند دیده خواهد شد.
برای درمان این بیماری، روانشناسان باید تمرکز اصلی خود را بر روی ریشه‌یابی بگذارند تا بتوان در سریع‌ترین زمان ممکن نسبت به حل مشکل اقدام کرد.
اهمیت سرگرمی سالمندان در سرای سالمندان، باعث می شود فرد سالمند احساس کند در خانه خودشان هستند.
مزایای حضور روانشناس و مدد کار در سرای سالمندان
قاعدتاً مهم‌ترین مزیت حضور یک روانشناس خبره در چنین مراکزی، کمک به درمان بیماری‌های روانشناختی سالمندان خواهد بود.
روانشناسان میتوانند با کمک کادر مراقبتی سرای سالمندان، نسبت به تجویز درمان مناسب و همچنین پیگیری روند اصلی روانشناسی سالمندان اقدام کنند.
مزیت بعدی را میتوان امکان مطالعه موارد مختلف و بررسی ارتباط بیماری‌های روانشناختی با بیماری‌های فیزیکی در سنین بالا دانست. برای مثال افراد بسیاری در دوره سالمندی از توهم رنج می‌برند در صورتی که هیچ دلیل خاصی برای آن وجود ندارد. روانشناسان میتوانند به علت توهم در سالمندان و درمان آن بپردازند.
همانطور که گفته شد امروزه میتوان با بهره‌گیری از روانشناسان در خانه‌های سالمندان نه تنها به درمان بیماران پرداخت، بلکه میتوان نسبت به انجام تحقیقات مختلف پزشکی نیز اقدام کرد.
برای مثال، استفاده از تجربیات روانشناختی ناشی از مشکلات روحی و روانی سالمندان می‌تواند در زمینه تحقیقات مربوط به بهبود ارتباط سالمندان و جوانان کمک کند.
تقویت این ارتباط نه تنها موجب افزایش میزان سلامت روانی سالمندان خواهد شد، بلکه می‌تواند باعث شود تا جوانان از تجارب بسیار مفید این بخش جامعه بهره‌مند شوند.
نقش مددکار در مراکز نگهداری از سالمندان و تفاوت آن با روانشناس
استفاده از مددکاران اجتماعی جهت درمان و مراقبت از سالمندان سابقه‌ای گسترده دارد. به طور کلی از مددکاران نه تنها در خانه‌های سالمندان، بلکه حتی در منازل شخصی نیز میتوان بهره گرفت.
در زمینه شناخت تفاوت مددکار در مراکز نگهداری از سالمندان و تفاوت آن با روانشناس باید نسبت به شناخت وظایف کلی مددکاران اقدام کرد. شناخت این وظایف و آشنایی با آن‌ها می‌تواند تفاوت این بخش مراقبتی از سالمندان را با نقش روانشناسان مشخص نماید.
اصلی‌ترین وظیفه مددکاران، کمک به سالمندان برای انجام امور شخصی است. مددکاران تمرکز اصلی خود را بر روی مواردی همچون بهبود وضعیت فیزیکی سالمندان و به طور همزمان، ارائه کلیه روندهای درمانی مربوط به درمان بیماری‌های روحی بیماران قرار می‌دهند تا بتوان از روانشناسی سالمندان به بهترین شکل بهره برد.
علاوه بر این، در صورت آموزش مناسب، مددکاران می‌تواند نسبت به همراهی بیمار در طی فرایند درمان بیماری‌های روانشناختی نیز اقدام کنند. مددکاران اجتماعی با اجرای برنامه‌های حمایتی و افزایش جو مثبت در روابط کلی سالمند و خانواده، زمینه‌های بهبود کلی فرد را فراهم خواهند آورد.
یکی از مهم‌ترین مواردی که در زمینه درمان بیماری‌های روانشناختی سالمندان باید رعایت شود، توجه به برقراری یک رابطه صحیح و نظام‌مند بین مددکار و روانشناس است. این رابطه باید به گونه‌ای باشد که در عین همکاری، موجب تداخل وظایف این دو بخش حیاتی نشود.
چرا روانشناسی سالمند مهم است؟
سالمندان بخش بزرگی از جامعه ما را تشکیل می‌دهند. بر اساس پیش‌بینی‌های موجود، تا چند سال آینده ایران تبدیل به یکی از مسن‌ترین کشورهای جهان خواهد شد. قاعدتاً توجه نسبت به سلامت این بخش از جامعه باید در دستور کار قرار بگیرد.
استفاده از روانشناسان نه تنها موجب کمک به درمان بیماری‌های روحی و جسمانی در سالمندان خواهد شد، بلکه می‌تواند روش مناسبی جهت کاهش هزینه‌های درمانی آنان نیز باشد.
سالمندان ضعیف‌ترین سیستم ایمنی را دارند و به همین دلیل ممکن است دچار بیماری‌های مختلفی شوند. تحقیقات نشان داده است که سلامت روحی بالاتر، موجب خواهد شد تا سیستم دفاعی بدن نیز بهتر عمل کند. یکی از بیماری‌هایی که بر اثر نقض سیستم ایمنی بروز می‌کند ام اس در سالمندان است. روانشناسیِ سالمندان به مرحله پذیرش بیماری و تشویق به ادامه درمان به فرد سالخورده کمک می‌کند.
نکته‌ای که باید بدان اشاره کنیم این است که بسیاری از مشکلات روانی سالمندان با روندهای درمانی بسیار ساده‌ای قابل درمان هستند.
اگرچه مشکلاتی همچون افسردگی و اضطراب در سالمندان نرخ بیشتری نسبت به سایر بیماری‌های روانشناختی دارند، اما بهره‌گیری از متخصصان روانشناس در خانه سالمندان باعث خواهد شد تا روند درمان این بیماران، در کوتاه‌ترین زمان ممکن و بهترین وجه صورت بگیرد.
نکات مهم درباره روانشناسی سالمندان
در این متن سعی کردیم شما را با روانشناسی سالمندان آشنا کنیم. همانطور که مشاهده کردید، امروزه مبحث روانشناسی سالمندان از اهمیت بسیار ویژه‌ای در زمینه national health care یا سلامت ملی ایفا می‌کند.
تحقیقات مختلف نشان داده است که سلامت کلی یک جامعه نه تنها با سلامت کلی سالمندان نیز ارتباط دارد، بلکه کاهش این سلامت روانی می‌تواند موجب مشکلات در روابط خانوادگی نسل‌های آینده بشود.
به همین دلیل، اهمیت وجود روانشناس در مراکز نگهداری از سالمندان موجب شده تا بسیاری از این مراکز نگهداری به سوی استفاده از روانشناسان مجرب روی بیاورند. به یاد داشته باشید که جامعه‌ای با سالمندان بدون مشکلات روانشناختی، جامعه‌ای آرام، پیشرو و شاد خواهد بود.
