توهم یا Hallucinations را می‌توان یکی از رایج‌ترین بیماریهای شناخته شده در سالمندان دانست. تحقیقات مختلفی بر رابطه مستقیم بین توهم در سالمندان و افزایش بیماریهای قلبی عروقی اشاره می‌کنند. همین امر بر اهمیت بحث شناخت توهم در افراد سالمند می‌افزاید. بسیاری از سالمندان از هذیان گویی و توهم رنج می‌برند درحالی که دلیل خاصی برای آن وجود ندارد. در ادامه با ما همراه باشید تا اطلاعات بیشتری را در مورد این بیماری روحی در سن بالا به شما ارائه کنیم.
توهم چیست؟
توهمات بسیار مهم هستند؛ زیرا می‌توانند نشانه‌ای از بیماری روانی باشند. با این حال، باید توجه داشته باشید که حتی افراد سالم نیز ممکن است گاهی دچار توهم شوند.
تشخیص توهمات آسان نیست، اما در بیشتر موارد فرد متوهم به اجسامی غیرفیزیکی اشاره می‌کند. شروع توهمات نسبتاً پویا است. موضوع فرایند شناختی – ادراکی و ارتباط آنها با فرایندهای تطبیقی در زمینه تعریف توهم کارایی دارد.
توجه به سلامت روان سالمندان از ابتلا به اختلال توهم و افسردگی در دوره سالمندی پیشگیری می‌کند. خانوادهها و مراقبان سلامت نباید از این امر غافل باشند.
انواع توهم در سالمندان
توهمات می‌توانند پیچیده یا ساده باشند. در شکل ساده این بیماری، توهمات غیرارادی و کاملاً ابتدایی هستند. این توهمات به اشیا نامفهوم، اشکال هندسی، رنگ‌ها، نورها و … اشاره دارند. در توهمات پیچیده (به آنها توهمات بصری شکل نیز می‌گویند) می‌توان صحنه‌ها یا تصاویری واقعی از اشیا، حیوانات و افراد را به شکل واضحی مشاهده کرد. به طور کلی انواع مختلف توهم در سالمندان عبارت‌اند از:
توهم شنوایی در سالمندان
گاهی اوقات توهم در سالمندان به‌صورت شنیداری بروز می‌کند. این نوع توهم که از قضا خیلی شایع است، باعث میشود صداهای غیر واقعی به‌گوش افراد برسد. صداهایی که برخی از آنها آشنا و بعضی دیگر کاملا غریبه هستند. این صداهای غیر واقعی ممکن است بلند یا حتی به‌صورت زمزمه باشند. در موارد شدید حتی ممکن است که سالمند مبتلا به توهم شنوایی با صداها وارد گفتگو شود.
توهم بینایی در سالمندان
یکی دیگر از شکل‌های رایج توهم در سالمندان، مربوط به حس بینایی آنهاست. در این حالت سالمندان اجسام یا موجودات جانداری را مشاهده می‌کنند که جنبه واقعی ندارند. این احساس در سالمندان بعضا با ترس و وحشت همراه میشود. در نتیجه ممکن است آسیب جسمی برای آنها در پی داشته باشد.- توهمات موسیقی
در این نوع از توهم شخص موسیقی یا جنبه‌های مختلف موسیقی را تجربه می‌کند. این تجربه می‌تواند به صورت طبیعی و یا در خواب صورت گیرد، اما نکته مهم این است که در زمان توهم صدایی پخش نمی‌شود. - پدیده‌های توهم‌آمیز جزئی
در این نوع توهم حضوری، توهمات بینایی و چشایی احساس میشود. - توهمات عبوری
در این مدل از توهم فرد نوعی محرک را تجربه می‌کند که از یک میدان محیطی عبور خواهد کرد. - تجربیات خارج از بدن
این مورد شامل حس کردن فضای بیرونی است. دقیقاً مانند اینکه در جایی خارج از بدن شناور هستید. در این حالت، بیماری که دچار توهم است دچار احساسی میشود که بدن خود را از موقعیتی دور مشاهده می‌کند. - حضور حسی
این توهم یک نوع احساس واضح است که حضور یک فرد شناخته شده یا ناشناس به صورت کاملاً نزدیک، اما درست پشت سر حس میشود. به این نوع از توهم فرشته نگهبان یا حضور مستمر نیز گفته میشود.
توهم پارانویا در سالمندان
پارانویا اختلالی روانی است که سالمند مبتلا به آن نسبت به افراد پیرامون خود دچار سوء ظن میشود. در واقع فرد دچار سطحی از توهم میشود. به‌طوری که به این باور می‌رسد که دیگران تهدیدی برای جان یا مال او به‌حساب می‌آیند. توهم پارانویا، سالمند را به لاک دفاعی فرو می‌برد و او را در روابط اجتماعی منزوی می‌کند. فرد مبتلا به این نوع توهم دست به انواع خودآزاری روحی و جسمی می‌زند. به همین دلیل باید فورا تحت مراقبت‌های روانپزشکی قرار بگیرد.
تفاوت توهم با هذیان‌گویی در سالمندان
توهم و هذیان در سن بالا هر دو نشانه‌هایی از روانپریشی هستند. این دو رفتار غیر طبیعی ریشه در اختلالات روانی دارد. اختلالاتی که باعث میشود سالمندان نسبت خود با واقعیت را تا حدی از دست بدهند. در بسیاری از مواقع این دو رفتار نشان دهنده ابتلای فرد به بیماریهای روانی است؛ اما گاهی اوقات نیز ممکن است افراد مسن بدون اینکه به بیماری خاصی مبتلا شوند، دچار هذیان یا توهم گردند.
این دو اختلال شباهت زیادی با یکدیگر دارند؛ اما نباید فراموش کنید که این هذیان گویی و توهم کاملا متفاوت از هم هستند و نباید آنها را با هم اشتباه بگیرید. توهم در سالمندان ریشه در حواس پنج‌گانه دارد. به‌طوری که فرد بدون وجود محرک خارجی، چیزی را احساس می‌کند. این در حالی است که هذیان گویی در سالمندان برآمده از باورهای خیالی و غیر واقعی آنهاست و هیچ نسبتی با اختلال در حواس پنج گانه ندارد.
یکی از روشهای بالا بردن کیفیت زندگی در میانسالی استفاده از خدمات خانه سالمندان است. اما قبل از انتخاب یک سرای سالمندان نیاز است به بررسی کیفیت زندگی در خانه سالمندان بپردازید.
علت توهم در سالمندان چیست؟
عوامل مختلفی برای ایجاد توهم چه در سالمندان و چه در جوانان وجود دارد. به طور کلی مهم‌ترین علل شناخته‌شده توهم عبارت‌اند از:
- آلزایمر یا زوال عقل: توهم به عنوان یکی از اولین علائم این دو بیماری عمل می‌کند. اگر یک فرد مسن به صورت مستمر متوهم شود، باید از نظر ابتلا به آلزایمر نیز بررسی گردد.
- سندرم چارلز بونت: این وضعیتی است که منجر به توهمات بینایی میشود (به ویژه در افراد مسن که نابینایی شدید یا نسبی دارند).
- عوارض جانبی دارو: داروها می‌توانند عوارض جانبی داشته باشند و برخی از آنها ارتباط نزدیکی با توهم در سالمندان دارند. داروهایی که اختلال نعوظ و فشارخون بالا در سالمندان را درمان می‌کنند در واقع می‌توانند باعث توهم شوند. همچنین، داروهایی که برای درمان پارکینسون و اختلالاتی مشابه استفاده می‌شوند، می‌توانند چنین تأثیری داشته باشند. استفاده از برخی آنتی‌بیوتیک‌ها نیز ممکن است منجر به توهم شود.
- سوگ: تحقیقاتی وجود دارد که نشان می‌دهد درصد قابل‌توجهی از سالمندان پس از فوت همسر خود دچار توهم می‌شوند.
- هذیان گویی: توهماتی که در نتیجه هذیان ایجاد می‌شوند معمولاً همراه با UTI یا بعد از جراحی رخ می‌دهند. نارسایی کلیه، ابتلا به نارسایی کبد در سالمندان و حتی سرطان مغز نیز می‌تواند باعث توهمات جدی شود.
- کم آبی: کم آبی مشکلی است که افراد مسن را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. وقتی بدن ما آب کافی نداشته باشد، ممکن است با اختلال در عملکرد مغز مواجه شویم و این می‌تواند باعث توهم و بی‌حالی شود.
همانطور که گفته شد ابتلا به سرطان می‌تواند یکی از علل ایجاد توهم در سالمندان باشد در نتیجه این افراد نیاز به مراقبت و توجه ویژه‌ای دارند از همین رو پیشنهاد می‌کنیم مقاله نگهداری از سالمند مبتلا به سرطان را مطالعه کنید.
نشانه‌های کم آبی در بدن سالمندان را بدانید.
چه عواملی هذیان گویی در سالمندان را تشدید می‌کند؟
با افزایش سن، اعصاب ضعیف می‌شوند و مانند دوران جوانی ما عمل نمی‌کنند. با این حال، هنگامی که یک فرد مسن تا حدودی شنوایی و بینایی خود را از دست بدهد، این خطر وجود دارد که مغز بیش فعال شود و فرد متوهم گردد. این مورد برای شرایطی مانند اتواسکلروز و گلوکوم نیز صادق است.
وقتی خواب کافی نداشته باشید، ممکن است بدخلق شوید و این می‌تواند بدون در نظر گرفتن سن منجر به هذیان گویی شود. بی‌خوابی شایع‌ترین دلیل اختلال خواب در سالمندان تشخیص داده شده است که در صورت عدم رسیدگی و درمان به‌موقع می‌تواند منجر به توهم در افراد مسن شود.
عللائم اختلال توهم در سالمندان
علل توهم در سالمندان به شدت جزئی هستند و باید برای تشخیص آن بسیار دقت کرد. نکته دیگر این است که افراد مسن دوست ندارند در مورد چنین موضوعاتی صحبت کنند و بنابراین حتی ممکن است توهم خود را برای کسی فاش نکنند. برخی از علائمی که باید نسبت به آنها هوشیار باشید عبارت‌اند از:
- صحبت کردن در مورد افراد یا چیزهایی که وجود ندارند
- بی‌خوابی
- مشکل در بیان افکار و صحبت کردن
- توهمات
- ضعف حافظه و سردرگمی
- قضاوت ضعیف
- حس قضاوت عالی
- تحریک‌پذیری
- مشاهده علائم اضطراب در سالمند
- تغییر شدید در خلق و خو و رفتار
حضور روانشناس در خانه سالمندان به شناخت دقیق و راحت‌تر علت و درمان توهم در سالمندان کمک زیادی می‌کند.
رابطه توهم با آلزایمر در سالمندان
توهم در سالمندان ممکن است؛ نشانه‌ای از بیماریهای روانی مانند آلزایمر و زوال عقل باشد. معمولا آلزایمر در مراحل اولیه با مشکلاتی مانند حواس پرتی همراه است؛ اما در صورتی که آلزایمر در سالمندان جدی تلقی نشود و فرد تحت درمان قرار نگیرد، این بیماری شدت پیدا می‌کند. در مراحل شدید، ممکن است که مبتلا به آلزایمر دچار توهم شود. معمولا توهم افراد مبتلا به آلزایمر از نوع دیداری است. مثلا فرد ممکن است کسانی یا چیزهایی را مشاهده کند که وجود خارجی ندارند.
درمان اختلال توهم در سالمندان
شما نباید سالمند را در محیطی ناآشنا و گیج‌کننده نگه دارید؛ زیرا این امر می‌تواند توهمات را به نوعی بدتر کند. طراحی محیط باید به‌گونه‌ای باشد که تا جای ممکن از ایجاد توهم دوباره در سالمند جلوگیری شود. توهم می‌تواند برای فرد مبتلا و اطرافیانش هشداردهنده باشد. اگر یکی از عزیزانتان دچار توهم شد، نباید اجازه دهید او به تنهایی با این بیماری مقابله کند. ابتلا به افسردگی در سالمندان، از دیگر مواردی است که افراد مسن به حمایت دوستان و خانواده نیاز دارند تا این چالش را راحت‌تر سپری کنند.
مراقبانی که در زمینه اختلال توهم در سالمندان آموزش‌دیده‌اند می‌توانند علائم توهم را به سادگی تشخیص دهند و این امر می‌تواند به آنها کمک کند تا به‌سرعت کلیه خدمات موردنیاز سالمند را به وی ارائه دهند.
عوارض جدی آنفولانزا در افراد مسن در صورت عدم درمان به موقع، برونشیت و در نتیجه ذات الریه است. ذات الریه باعث هذیان گویی فرد سالخورده خواهد شد.
درمان توهم سالمندان در طب سنتی
در طب سنتی راهکارهایی برای درمان توهم در سالمندان و سایر افراد ارائه شده است که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اصلاح مزاج
- ورزش کردن به‌صورت دسته جمعی مثل مدیتیشن و یوگا برای سالمندان
- خواب کافی
- کاهش مصرف گوشت گاو، بادمجان، قارچ و هرگونه خوراکی سرد مزاج دیگر
- مصرف کمتر غذاهای سرخ‌کردنی
- مصرف دمنوش‌های استخدوس و افتیمون
- مصرف عسل و زعفران
- سنگ‌درمانی
- حجامت با رعایت تمام اصول بهداشتی
چگونه تشخیص دهیم که سالمند دچار توهم شده است؟
باید توجه داشته باشید که توهم در سالمندان همیشه شامل دیدن چیزهای غیرعادی نخواهد بود. با افزایش سن، حواس خود را از دست می‌دهیم و محیط فیزیکی کسل‌کننده‌تر میشود. این بدان معنی است که مناطق مسئول حواس در مغز بیش فعال می‌شوند؛ زیرا تحریک مناسبی ندارند.
ممکن است به دلیل واکنش بیش از حد سیستم عصبی، سالمند شما توهماتی را تجربه کند که شامل یکی از حس‌ها و یا هر ۵ حس اصلی بدن باشد. بسته به واکنش، ممکن است لزوماً نتوانید تشخیص دهید که توهم دقیقاً در چه زمانی و به چه شکلی رخ خواهد داد. حتی ممکن است سالمند نیز متوجه توهم خود نباشد.
برای اینکه متوجه شوید یک فرد مسن واقعاً دچار توهم شده است یا نه، باید شدت توهم را بررسی کنید. یکی از شاخص‌های توهم، تغییر رفتار یک فرد مسن است. در چنین شرایطی ممکن است تحریک پذیری و اضطراب در سالمندان کمی بیشتر از حد معمول شود. علاوه بر این سالمندان متوهم بیش از حد معمول فراموش‌کار و گیج به نظر می‌رسند.
به غیر از این موارد علائمی مانند بوییدن، شنیدن یا دیدن چیزهایی که وجود ندارند نیز خود یک نشانه اصلی توهم محسوب میشود. هنگامی که یک فرد مسن دچار توهم میشود، احساس می‌کند یک چیزی اشتباه است؛ ولی به دلیل شرم و خجالتی که دارد احتمالاً شروع به گوشه‌گیری خواهد کرد.
در مراحل اولیه توهم ممکن است نشانه‌هایی از حواس پرتی در سالمندان دیده شود در صورت مشاهده این علائم مراقبان و اطرافیان فرد مسن باید توجه بیشتری به امور روزانه فرد داشته باشند.
کمک به سالمندان دچار توهم
هنگامی که سالمند عزیزتان دچار توهم میشود، باید حتماً او را نزد پزشک ببرید. پس از مراجعه به پزشک اگر توهم در سالمندان تشخیص داده شود، می‌توان روند درمان را آغاز کرد. خوشبختانه بیشتر علل توهم در واقع قابل‌درمان هستند و روشهای مختلف می‌تواند به کاهش یا از بین بردن این بیماری کمک کند. برخی از نکاتی که می‌توانند در این زمینه کمک‌کننده باشند عبارت‌اند از:
- به بیمار خود پایبند باشید: درک این واقعیت مهم است که توهمات برای سالمند بسیار واقعی به نظر می‌رسند؛ بنابراین مهم است که با آنان همدلی داشته باشید. شما باید برای سالمند خود وقت بگذارید و بفهمید که آیا آنها از شرایط خود ناراحت هستند یا نه و بهترین راه‌حل را پیدا کنید.
- عوامل حواس‌پرتی: سعی کنید همواره سالمند خود را آرام نمایید. بهترین کار این است که تمرکز سالمند را به سمت چیزهای که او از آنها لذت می‌برد تغییر دهید. برای مثال می‌توانید از یک سرگرمی مناسب سالمند، بازی یا موسیقی محبوب او استفاده کنید.
- بهبود روال: زمانی که متوجه شدید سالمند شما دچار توهم شده است باید به یک روال ثابت پایبند باشید. هرچه این روال برنامه‌ریزی بهتری داشته باشد، سالمند نیز شرایط مناسب‌تری را تجربه خواهد کرد.
به طور کلی می‌توان گفت بهترین راه برای تسریع روند درمان، توجه و زیر نظر داشتن سالمند مبتلا به توهم است. این ارزیابی‌ها باید به گونه‌ای انجام گیرد که سالمند دچار سرخوردگی و یا شرمندگی نشود. استفاده از خدمات کاردرمانی برای سالمندان دچار اختلال توهم یک راهکار مفید است. توجه داشته باشید کادر درمان‌گر مربوطه باید به طور کامل با تمامی مباحث موجود در این زمینه آشنا باشند تا در صورت وقوع هرگونه مشکلی، بهترین راهکار را ارائه دهند.
از اثرات مثبت موسیقی درمانی برای سالمندان آگاه باشید.
نحوه برخورد با سالمند دچار اختلال توهم
اطرافیان در کنترل یا دامن زدن به توهم در سالمندان نقش بسزایی دارند. چند دستورالعمل ساده وجود دارد که با رعایت آنها می‌توانید تا حد زیادی به درمان و کنترل توهم در افراد سالخورده کمک کنید. شما نباید تحت هیچ شرایطی درباره شکل‌های گوناگون توهم با سالمند از در مخالفت در بیایید. مثلا وقتی او دچار توهم شده و چیزی غیر واقعی را می‌بیند، به‌جای تلاش برای متقاعد کردن او برای پذیرش واقعیت، سعی کنید از موضوعی برای عوض کردن فضا و بحث کمک بگیرید.
وقتی سالمند در اثر توهم دچار ترس یا اضطراب شدید میشود، باید با حضور خود به آرام شدن او کمک کنید. حتما سعی کنید اشیای خطرناکی که ممکن است سالمند با آنها به خود یا دیگران آسیب بزند را از دسترس آنها دور نگه‌دارید. اگر شدت توهم با اقدامات شما کاهش پیدا نکرد، به‌جای هرگونه اقدام اشتباه، فورا به روانپزشک مراجعه کنید.
وظایف پرستار سالمند مبتلا به اختلال توهم
سالمندان مبتلا به توهم نیاز به مراقبت دائمی دارند. به‌همین دلیل حضور پرستاران حرفه‌ای در کنار آنها ضروری است. مصرف داروهای تجویز شده در زمان مناسب برای جلوگیری از شدت پیدا کردن علائم توهم در سالمندان ضروری است. پرستار وظیفه دارد که این موضوع را تحت نظر بگیرد. در عین حال حضور پرستار در کنار سالمند نباید صرفا جنبه حضور فیزیکی داشته باشد؛ بلکه باید پرستار آموزش دیده برای کمک به آرام شدن سالمندان نقش موثری ایفا کند. برای مراقبت بهتر از سالمند دچار اختلال توهم و تضمین سلامت او توصیه میشود خانوادهها به جای استخدام پرستار از خدمات مرکز سالمندان بهرمند شوند.
سخن پایانی
در این مطلب سعی کردیم کلیه اطلاعات مربوط به توهم در سالمندان را به شما ارائه دهیم. همانطور که در ابتدای متن گفته شد، امروزه توهم به یکی از رایج‌ترین بیماریهای قشر سالمند تبدیل شده است. اگرچه تشخیص توهم در این افراد بسیار دشوار خواهد بود، اما با استفاده از خدمات کادر درمانی و مراقبتی مجرب می‌توان نسبت به درمان این بیماری اقدام کرد.
یکی از بهترین روشهای موجود برای بهبود سالمند، استفاده از خدمات مراکز مراقبت از سالمندان است. مرکز سالمندان پارسایان با سال‌ها تجربه در زمینه درمان سالمندانی که به بیماری توهم مبتلا شده‌اند، مفتخر است شما را در این راه همراهی نماید.
سوالات متداول
هذیان گفتن معمولا ریشه در استرس و اضطراب شدیدی دارد که فرد در روزگار جوانی و نوجوانی تجربه می‌کند. وقتی این اضطراب شدید با اختلالات حسی و عصبی همراه شود، سالمند با اختلال هذیان گویی دست و پنجه نرم می‌کند.
برای درمان توهم در سالمندان ابتدا از روشهای غیر دارویی استفاده میشود. در صورت نیاز بهسراغ داروهای ضد افسردگی و آنتی سایکوتیک نیز میروند.
داروهای ضد روانپریشی برای کاهش یا از بین بردن توهمات بینایی در سالمندان که در اثر اختلالات روانی مانند اسکیزوفرنی ایجاد می‌شوند، بسیار موثر هستند. مدیریت توهمات بینایی افراد مسن مبتلا به آلزایمر با همین داروها امکان‌پذیر است.
زمانی که توهم باعث کاهش جدی کیفیت زندگی و اختلال در انجام امور روزمره سالمندان شود، باید حتما به روانپزشک مراجعه کنید.
تنهایی، اختلالات ژنتیکی، مصرف داروهای خاص، استرس و اضطراب شدید، یادآوری خاطرات بد و روزهای سخت زندگی و ابتلا به بیماریهای روانی مانند آلزایمر و زوال عقل از جمله مهم‌ترین دلایل شکل‌گیری و تشدید توهم در سالمندان هستند.
