خواب را میتوان یکی از اساسیترین موارد در زمینه سلامت سالمندان دانست. هرگونه مشکلی در این زمینه موجب ایجاد اختلال خواب در سالمندان خواهد شد. چنین اختلالاتی خود به دستههای متنوع تقسیم میشوند که هر کدام از آنها دارای شرایط ویژهای هستند. عدم آشنایی با این دستهبندیها و اطلاعات مربوط به این بیماری، میتواند نتایج بسیار بدی را در بحث سلامت سالمند به دنبال داشته باشد.
در این متن قصد داریم به طور کامل در مورد اختلال خواب در افراد سالمند و همچنین دستهبندیهای مختلف این بیماری بپردازیم. این بیماری از شایعترین بیماریهای موجود در سالمندان محسوب میشود و به همین جهت تحقیقات بسیاری در این رابطه انجام شده است. با ما همراه باشید.
علائم اختلال خواب در سالمندان
- سالمند بهسختی به خواب میرود.
- ساعات شبانهروز را بهخوبی تشخیص نمیدهد.
- فرد سالخورده چند بار در طول شب و اول صبح از خواب بیدار میشود.
- خواب بسیار سبک است.
- بیمار در طول روز احساس خستگی می کند و معمولا بی حال و بد خلق است.
چنین شرایطی سلامتی فرد سالمند را تحتتأثیر قرار میدهد بهطوریکه در طول روز خسته شده و کارهای عادی روزانه را نمیتواند بهدرستی انجام دهد؛ بنابراین چنانچه این نشانهها را در سالمند خود مشاهده میکنید لازم است که سریعاً به پزشک متخصص مراجعه نمایید.
دلایل اختلالات خواب در سالمندان
- عادت بد خوابیدن
- اختلالات روانی مانند افسردگی
- اختلالات ریتم شبانه روزی
- سندروم پای بی قرار
- بیماریها مانند آلزایمر و نارسایی قلبی
- مصرف الکل
- عوارض جانبی ناشی از مصرف داروها
- عدم تحرک فیزیکی کافی
- سیگارکشیدن و مصرف مواد مخدر
دستهبندی اختلالات خواب در سالمندان
بیماریهای سالمندان معمولاً با توجه به شرایط سالمند دستهبندی خواهند شد. قاعدتاً اختلالات خواب سالمندی که از بیماری قلبی رنج میبرد با اختلالات سالمندی که دچار پارکینسون است تفاوت بسیاری دارد. این دستهبندی میتوان موجب تشخیص بهتر بیماری شود.
اولین مورد در دستهبندی اختلالات خواب به بیخوابی اختصاص دارد. این بیماری به عنوان ناتوانی در به خواب رفتن یا ماندن در خواب تعریف میشود و منجر به اختلال عملکردی در طول روز بعد خواهد شد. بیخوابی شایعترین اختلال خواب در سالمندان تشخیص داده شده است. بیخوابی یکی از دلایل توهم در سالمندان شناخته شده است.
یک مطالعه گسترده CDC نشان داد که مدت زمان خواب بسته به حرفه، وضعیت شغلی، وضعیت تأهل و وضعیت محل سکونت سالمند بسیار متفاوت است. ابتلا به بیماری مزمن دیگری مانند دیابت یا بیماری قلبی عروقی در افراد مسن نیز احتمال ابتلای سالمند به بیخوابی را افزایش میدهد. در ادامه به سایر اختلالات میپردازیم.
سندرم پای بیقرار (RLS)
RLS یک احساس خزش ناخوشایند است که میتواند باعث درد در پاها شود و خوابیدن را دشوار میکند. طبق گفته مؤسسه ملی اختلالات عصبی و سکته ایالات متحده، بیش از ۱۰ درصد سالمندان آمریکایی ممکن است به نوعی RLS مبتلا باشند. اکثر افراد مبتلا به RLS شدید میانسال یا مسن بوده و زنان دوبرابر بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند.
RLS به عنوان یک اختلال عصبی طبقهبندی میشود. گزینههای درمانی و روشهای تشخیصی این بیماری با سایر اختلالات خواب متفاوت است. اگر سالمند مدنظر علائم RLS را دارد باید در اسرع وقت نسبت به درمان این بیماری اقدام شود.
یکی از دلایل نیاز به حضور روانشناس در خانه سالمندان بررسی بیخوابی یا پرخوابی در سالمندان است که با بررسی علل اصلی به درمان این بیماری میپردازند.
آپنه خواب | اختلال خواب در سالمندان
آپنه خواب به عنوان خواب قطع شده ناشی از گاز گرفتن زبان، صداهای خر و پف دورهای یا تعلیق لحظهای تنفس تعریف میشود. انحراف سپتوم یا پولیپ در سینوسها میتواند باعث مشکل در تنفس در هنگام خواب شود. افراد مبتلا به آپنه خواب قادر به دریافت اکسیژن کافی در حین خواب نیستند و در نتیجه خوابشان دچار وقفه و مشکل میشود.
اگر اختلال خواب در سالمندان به آپنه خواب منجر گردد معمولاً با یک دستگاه کوچک و ماسک درمان میشود. این دستگاه در هنگام خواب به سینوسها فشار وارد میکند. این درمان فشار مثبت مداوم راه هوایی (CPAP) نامیده میشود. همچنین ممکن است برای درمان آپنه خواب استفاده از وسایل مخصوص و حتی جراحی توصیه شود.
طبق مطالعه اخیر بنیاد ملی خواب، سالمندان و سایر افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) تقریباً ۷۰ درصد بیشتر در معرض ابتلا به آپنه خواب قرار میگیرند. اضافه وزنی که موجب چاقی شود نیز احتمال آپنه انسدادی خواب را افزایش میدهد.
سایر اختلالات خواب
مهمترین موارد اختلالات خواب در افراد مسن را در این مطلب از آسایشگاه سالمندان بررسی کردیم؛اما در سالمندان اختلالات بیشتری نیز وجود دارند. برخی از اختلالات نادر در این زمینه عبارتاند از:
- نارکولپسی: وضعیتی که در آن فرد نمیتواند زمان خوابش را کنترل کند و دورههایی از خواب ناخواسته دارد.
- اختلال خواب شبانهروزی: در این بیماری فرد در «همسو کردن» تمایلات طبیعی بدن خود جهت خواب با توجه به طلوع و غروب خورشید مشکل دارد.
- سندرم کلاین لوین (همچنین به عنوان سندرم “زیبای خفته” شناخته میشود): وضعیتی که در آن فرد برای مدت دو یا چند روز به طور مداوم میخوابد.
- پرخوابی ایدیوپاتیک: وضعیتی که در آن فرد علیرغم اینکه به طور مداوم به میزان توصیه شده میخوابد، اما به طور غیرقابل کنترلی خسته یا خوابآلود است.
از علائم افسرگی در سالمندان، مشکل در خوابیدن، صبح زود بیدار شدن یا پر خوابی است. درباره نحوه مراقبت از سالمند مبتلا به افسردگی بیشتر بخوانید.
تشخیص اختلال خواب در سالمندان
برای تشخیص اختلال خواب در سالمندان، پزشک در مورد علائم مربوطه میپرسد و یک معاینه فیزیکی برای بررسی شرایط زمینهای را انجام میدهد. ممکن است یک دفترچه ثبت زمان خواب نیز به سالمند ارائه شود تا کلیه برنامههای خواب وی چک گردند. تشخیص بیخوابی به سه جزء اصلی نیاز دارد:
- تعیین مشکل خواب مداوم
- تعیین فرصت خواب کافی
- تعیین اختلال عملکرد مرتبط
اگر پزشک به اختلال خواب اولیه در سالمند مشکوک شود (به ویژه آپنه انسدادی خواب) یک مطالعه ویژه در آزمایشگاه به نام پلی سومنوگرافی (PSG) یا یک تست خواب در خانه (HST) را توصیه میکند.
علت خواب زیاد در سالمندان چیست
همانطور که خواب کم میتواند در سالمندان مشکلات زیادی را به دنبال داشته باشد، خواب زیاد نیز خود یک وضعیت نامناسب است. به طور کلی علل خواب زیاد سالمندان شامل موارد زیر خواهد بود:
- اختلال رفتاری (RBD) یا عمل واضح خارج از رؤیاها در طول خواب: این بیماری ممکن است زمانی رخ دهد که ماده شیمیایی مغز که عضلات را در طول خواب موسوم به REM بیحس خواهد کرد ، به درستی عمل نکند. یک مطالعه نشان داد که ۷.۷ درصد از ۴۵۶ افراد بالای ۶۰ سال (بدون بیماری پارکینسون) دارای RBD احتمالی بودند. درباره علائم پارکینسون در سالمندان بیشتر بدانید.
- اختلالات خواب ریتمیک: این بیماری ریتم شبانهروزی چرخه خواب و بیداری ساعت داخلی بدن را مختل میکند. با افزایش سن، ساعتهای داخلی شما کارآمدتر میشوند و در نتیجه به خواب میروید و زودتر از خواب بیدار میشوید، اما در بعضی سالمندان این ساعتها دقیقاً برعکس عمل خواهند کرد.
- اختلال حرکت دورهای: در این بیماری اندام یا حرکت غیرارادی اندامها در هنگام خواب علت مشخصی ندارد، اما ممکن است از سیستم عصبی مرکزی منشأ بگیرد.
عوارض کمخوابی در سالمندان
- فشار خون بالا در سالمندان
- سالمند دچار افزایش وزن
- حمله قلبی در سالمندان
- ابتلا به دیابت فرد سالخورده
- مشکلات حافظه در افراد با سنین بالا
- بروز سکته مغزی در افراد مسن
کمخوابی در سالمندان بر کیفیت زندگی روزانه آنها بسیار تأثیرگذار است به این صورت که در مواردی همچون تصمیمگیری، حل مسئله، کنترل احساسات دچار مشکل میشوند و از طرفی زمینه ایجاد بیمارهای روانی مانند افسردگی، اضطراب و افکار خودکشی را نیز فراهم میکند.
خواب مناسب برای سالمندان
تحقیقات بسیار زیادی در زمینه تعیین زمان مناسب برای بهبود اختلال خواب در سالمندان انجام شده است. امروزه بسیاری از محققان توصیه میکنند تا هر سالمند حداقل هفت ساعت خواب شبانه را تجربه کند، البته قاعدتاً سالمندانی که بیماری خاصی دارند و یا در شرایط ویژهای قرار گرفتهاند میتوانند از خواب بیشتری بهره ببرند.
یکی از عوارض کم خوابیدن یا بی خوابی در سنین بالا حمله قلبی است. درباره علائم سکته قلبی در سالمندان بیشتر بدانید تا بتوانید به موقع اقدامان اورژانسی را برای سالمند عزیز انجام دهید.
چرا سالمندان کمخواب میشوند؟
افراد در هر سنی ممکن است تحت تاثیر اختلالات خواب باشند، از جمله افراد مسن. بیخوابی یکی از شایعترین مشکلات پزشکی در افراد مسن است. بر اساس تحقیقات منابع معتبر، بیخوابی ممکن است با استرس، داروها، عادات بد خواب یا تغییرات در محیط خواب مرتبط باشد. شرایط بهداشتی که ممکن است باعث مشکلات خواب شوند عبارتاند از:
- بیماری پارکینسون: این بیماری یک اختلال نورودژنراتیو است که در آن تعداد دفعات بروز بیماری با افزایش سن افزایش مییابد. بر اساس گزارش بنیاد پارکینسون، تا ۴۰ درصد از افراد مبتلا به بیماری پارکینسون، آپنه انسدادی خواب دارند.
- بیماری آلزایمر: آلزایمر در سالمندان ممکن است باعث خوابآلودگی در طول روز و مشکل در زمینه خواب شبانه شود.
- دردهای مزمن مانند درد آرتریت
- بیماری قلب و عروقی: یک مطالعه نشان داد که ۳۹ درصد از افراد مبتلا به بیماریهای قلبی عروقی به طور منظم کمتر از ۶.۵ ساعت میخوابند و در نتیجه خطر مرگ در آنها افزایش مییابد.
- شرایط عصبی: به عنوان مثال میتوان به مولتیپل اسکلروزیس و آسیب مغزی تروماتیک اشاره کرد.
- شرایط دستگاه گوارش: بیماری رفلاکس معده در سالمندان که باعث برگشت مکرر اسید معده به مری میشود (GERD) و سندرم روده تحریکپذیر (IBS) نمونههایی از بیماریهای دستگاه گوارش هستند که موجب کمخوابی و اختلال خواب در سالمندان خواهند شد.
- شرایط ریوی یا تنفسی: نمونههایی از این شرایط شامل بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) وابتلا به آسم در افراد مسن است. این شرایط ممکن است خطر آپنه انسدادی خواب را افزایش دهد.
- کنترل ضعیف مثانه: نشت ادرار، نیاز مکرر به دفع ادرار و دفعات بالا مخصوصاً در شب که میتواند یکی از علائم ابتلا به بیماریهای کلیوی در سالمندان باشد.
بیخوابی سالمندان نشانه بیماری خاصی است؟
معمولاً بیخوابی سالمندان با اختلال خواب اولیه شروع میشود؛ اما مشکلات ناشی از اختلال خواب ثانویه به معنی وجود بیماریهای زمینهای در فرد سالمند است که علائم اصلی آنها مربوط به خواب نیست. به بیانی سادهتر در برخی موارد بیخوابی سالمندان نشاندهنده وجود بیماریهای خاصی است:
- بیماریهای قلبی و عروقی
- بیماریهای رفلاکس معده
- مشکلات ادراری در افراد سالخورده
- آرتروز
- افسردگی سالمندان
- انواع اضطراب در افراد مسن
- ابتلا به آلزایمر
- ابتلا به بیماری پارکینسون
درمان طبیعی بیخوابی سالمندان
هنگامی که علائم و نشانههای اختلال خواب در سالمندان بسیار کم دیده میشود؛ ولی همچنان احتمال بروز آنها وجود دارد، فرد مسن میتواند از درمان طبیعی و خانگی برای بهبود بی خوابی استفاده نماید.
در حال حاضر روشهای زیادی برای کمک به درمان اختلال خواب در سالمندان وجود دارد. پیروی از برنامه تغذیه سالم و مناسب سالمند، مصرف مکملهای غذایی ملاتونین و منیزیم، ورزش منظم، رعایت اصول بهداشت خواب، تکنیک آرامش عضلانی پیشرفته (PMR)، ماساژدرمانی، تمرینات یوگا مناسب برای سالمندان ، مدیتیشن، درمان با نور روشن، کنترل محرک و رایحهدرمانی همگی به بهبود اختلال خواب کمک میکنند.
درمان شناختی رفتاری نیز از روشهای نوینی است که به فرد سالخورده کمک میکند تا نگرشهای منفی و باورهای غلطی را که در مورد خواب دارند؛ شناسایی کرده و سپس آنها را با ذهنیتی آگاهانه و مثبت جایگزین میکنند.
درمان بی خوابی در سالمند آلزایمری
خواب زیاد در سالمند آلزایمری بسیار شایع و معمول است. بهخصوص اینکه خواب، در مراحل بعدی طولانیتر میشود. این مسئله باعث نگرانی اطرافیان میشود. متأسفانه زیاد خوابیدن فرد سالمند مبتلا به آلزایمر از عوارض ناشی از این بیماری است و بهتدریج توسعهیافته و فرد بیمار را ضعیفتر میکند.
درمان بیخوابی در سالمند آلزایمری با رویکرد غیردارویی پاسخگو نیست. از طرفی داروهای خوابآور نیز سلامتی بیمار را به خطر میاندازد و احتمال افتادن، شکستگی، گیجی فرد مسن را بیشتر میکند. به همین دلیل پزشک متخصص باتوجهبه علائم و رفتارهایی که بیمار در طی خواب از خود بروز میدهد، از داروهای روانپریشی و ضد افسردگی بهشرط احتیاط در مصرف تجویز میکند.
در فیزیوتراپی سالمندان میزان فعالیت بدنی مناسب برای افراد سالخورده چقدر است؟
اهمیت خواب روزانه برای سالمندان
خواب روزانه اگر به میزان مناسب باشد (حدوداً یک ساعت در بعد از ظهر) میتواند نتایج بسیار مناسبی در افزایش انرژی و بحث ریکاوری بدن سالمند را به همراه داشته باشد. خواب روزانه باید به گونهای تنظیم شود که در خواب شبانه سالمند اختلالی ایجاد نگردد.
آیا خواب زیاد برای سالمندان خطرناک است؟
عموماً بسیاری از مردم فکر میکنند که خستگی زیاد سالمندان بهخصوص در طول روز کاملاً طبیعی است و ناشی از کهولت سن است؛ بنابراین خواب زیاد در طول شبانهروز عادی جلوه میکند؛ اما چنین باوری کاملاً غلط است. در برخی از موارد خواب زیاد در سالمندان بیانگر تغییراتی در وضعیت سلامتی آنان است.
البته خواب زیاد تنها دلیل وجود بیماریهای خطرناک در افراد مسن نیست؛ بلکه وجود مشکلات دیگر مانند: عوارض کم آبی در بدن، سوءتغذیه، زخم و غیره، احتمالاً خبر از وجود بیماریهای جدی در افراد سالمند است؛ بنابراین توصیه میشود با دیدن این علامتها در فرد سالمند، سریعاً به پزشک مراجعه نمایید. بیماریهایی که باعث خواب زیاد در سالمندان میشود؛ مانند آپنه خواب (وقفه تنفسی)، اختلالهای عصبی – شناختی، مشکلات قلبی و عروقی بسیاری جدی هستند.
از طرفی کمخوابی در سالمندان هم خوب نیست و مشکلات و بیماریهای جسمی و روحی زیادی را برای فرد سالمند به وجود میآورد.
درباره درمان سوء تغذیه در سالمندان و روشها تقویت افراد در سنین بالا بیشتر بدانید.
داروها در اختلال خواب در سالمندان
بسیاری از افراد مسن از داروهایی استفاده میکنند که میتواند خواب را مختل کند. در واقع همین داروها خود یک علت اساسی برای افزایش خواب نامنظم در سالمندان خواهند شد. این داروها شامل موارد زیر هستند:
- دیورتیکها برای فشارخون بالا یا گلوکوم
- آنتی کولینرژیکهای استنشاقی برای COPD
- داروهای ضد فشارخون برای فشارخون بالا
- کورتیکواستروئیدهای خوراکی (پردنیزون) برای آرتریت روماتوئید و لوپوس
- داروهای ضدافسردگی و ضد اضطراب (ضد استرس)
- آنتیهیستامین برای آلرژی
- لوودوپا برای بیماری پارکینسون
- دونپزیل (Aricept) برای بیماری آلزایمر
- کافئین، الکل و سیگار نیز ممکن است موجب افزایش اختلالات خواب در سالمندان شوند.
بر اساس تحقیقات، کافئین محرک ممکن است با ایجاد تاخیر در ریتم شبانهروزی بدن، زمان خواب را کاهش دهد. الکل ممکن است خطر آپنه خواب را ۲۵ درصد افزایش دهد. تحقیقات نشان میدهد که نیکوتین ریتم شبانهروزی را مختل میکند و باعث خوابآلودگی بیشتر در طول روز و زمان خواب کمتر (از جمله خواب REM کمتر) خواهد شد.
نکات مهم اختلال خواب در سالمندان
بر اساس نتایج بهدستآمده از تحقیقات در زمینه بهبود خواب سالمندان، کارهایی که به بهبود خواب سالمندان کمک میکند به شرح زیر است:
۱- ورزشهای منظم
افراد سالمند در طول روز باید بهصورت منظم ورزش کنند؛ زیرا این کار به آنها کمک میکند که سریعتر و برای مدت طولانیتری به خواب میروند.
۲- ایجاد محیط مناسب برای خوابیدن
شرایط اتاقخواب بسیار مهم است؛ زیرا باعث کاهش حواسپرتی در خواب فرد مسن میشود. عدم وجود تلویزیون و تلفن همراه، خاموشی کامل اتاق و روشن نبودن چراغها همگی کیفیت خواب فرد سالمند را افزایش میدهند.
سرگرمی مناسب سالمندان در پیشگیری و کاهش اختلالاتی چون اضطراب بیخوابی تاثیر بهسزایی دارد.
۳- عدم استفاده از موادی که باعث بی خوابی میشوند
استعمال دخانیات، مشروبات الکلی، مواد مخدر، وعدههای غذایی چرب و سنگین برای خواب اصلاً خوب نیستند.
۴- تنظیم برنامه خواب
تنظیم یک برنامه خوب برای خوابیدن، اختلالات خواب در سالمندان را بهبود میبخشد. توصیه میشود که فرد مسن هر روز در یک ساعت مشخص بهخوابرفته و از خواب بیدار شود و از چرتهای روزانه کاملاً اجتناب نماید.
۵- انجام فعالیتهای لذتبخش
در بسیاری از موارد فعالیتهایی مانند مطالعهکردن، گوشدادن به موسیقی آرام، حل جدول کلمات متقاطع، حمامکردن، قدمزدن و.. به معنی ایجاد اوقاتی آرام و لذتبخش برای سالمند است. این فعالیتها تأثیر خوبی بر روی خواب فرد سالخورده میگذراند.
راهنمای جامع نحوه حمام بردن سالمند برای پیشگیری از صدمات احتمالی را مطالعه کنید.
خدمات خانه سالمندان پارسایان برای بیماران با اختلال خواب
برخی از سالمندانی که دچار اختلال خواب میشوند یا در طول شبانهروز زیاد میخوابند؛ معمولاً به بیماریهایی مانند آلزایمر، پارکینسون و افسردگی و نارسایی قلبی و عروقی و. مبتلا هستند. در چنین شرایطی بهتر است که تحت مراقبتهای بهداشتی دقیق قرار گیرند. پرستاری از سالمند با اختلال خواب به دانش تخصصی و تجربه نیاز دارد.
از طرفی پرستاری از افراد سالخورده برای تمامی خانوادهها و حتی خود سالمندان عزیز امکانپذیر نیست. یعنی خانوادهها نمیتوانند بهخوبی بسیاری از امکانات رفاهی، پزشکی و پرستاری را برای سالمند عزیز خود فراهم نمایند.
خانه سالمندان محیطی مناسب برای پرستاری از بیماران با اختلال خواب است. مراقبت و نگهداری از سالمند را باتوجهبه اهداف و نیازهای اصلی او بر عهده میگیرد.
خدمات خانه سالمندان پارسایان در زمینه مراقبت از سالمندانی که اختلال خواب و بیماریهای خاصی نظیر آلزایمر و غیره دارند به شرح زیر است:
- تیم پزشکی، پرستاری و مراقبتهای بهداشتی متخصص در خدمت سالمند عزیز حاضر هستند.
- معاینات دورهای و چکاپهای پزشکی سالمندان به طور منظم انجام میشود.
- خدمات مراقبت شخصی اعم از برنامهریزی تغذیه مناسب و سالم، داروها و غیره صورت میگیرد.
- محیط زندگی و خواب سالمند متناسب با شرایط جسمی و روحی و بهطورکلی نیازهای سالمند طراحی و آمادهسازی میشود.
- خدمات پزشکی، روانشناسی، فیزیوتراپی، کاردرمانی، فعالیتهای تفریحی و سرگرمی در این مرکز مهیا شده است.
- خدمات بازیابی کوتاهمدت مانند مراقبتهای پس از عمل جراحی بعد از مرخص شدن سالمند از بیمار ارائه میشود.
خانه سالمندان پارسایان به شما کمک میکنند تا با آرامش خاطر سالمند عزیز خود را به آنها بسپارید، سالمند عزیز شما علاوه بر داشتن خوابی لذت بخش و عالی، زندگی با کیفیت، سالم و شادی را نیز تجربه میکند.
سخن پایانی
پارامترهای مختلفی باعث اختلال خواب در سالمندان میشود. از جمله آنها میتوان به وجود بیماریهای حاد و زمینهای، اثرات داروها، اختلالات شناختی و روانی، اختلالات اولیه خواب، عادات بد خواب و غیره اشاره نمود.
درمان بیخوابی سالمندان به خصوص در افراد سالخورده مبتلا به بیماریهای حاد مانند آلزایمر چالش برانگیز است و بسیاری از خانوادهها امکانات و شرایط مراقبت و نگهداری از سالمند عزیز خود را ندارند. از این رو خانه سالمندان پارسایان به عنوان بهترین خانه سالمندان در سراسر کشور، خدماتی با کیفیت مطلوب و امکانات عالی برای سالمندان را فراهم نموده است.